Іх лёсы маглі перасячыся, але не. Адна са слонімскіх сясцёр мучаніц падчас Другой сусветнай вайны нядоўга ўкрывалася пад Навагрудкам, дзе здзейснілася мучаніцтва 11-ці сясцёр назарэтанак. Пра апошніх мы ведаем дастаткова. Молімся да іх падчас аднайменнай пілігрымкі або адмысловым Вяночкам. Пра бласлаўлёных сясцёр Марту і Еву – непакалянак, мучаніц са Слоніма – нам вядома не так шмат.
Манахіні былі расстраляны немцамі ў снежні 1942 года. Прычына экзекуцыі звычайная для тых часоў: дапамога “непажаданым элементам”, вернасць сваім ідэалам, аўтарытэтнасць – абедзве сястры ішлі навыперадкі часу. У 1999 годзе папа Ян Павел ІІ узнёс іх да хвалы алтара.
Маці Марта
“Люблінскі Ватыкан” – так называлі дом, з якога паходзіла с. Марта Валоўская (1879–1942 гг.). Яна нарадзілася ў інтэлігентнай заможнай сям’і, якая супрацоўнічала з мясцовым Касцёлам і была асяродкам гарадскога сацыяльнага жыцця. З юнацтва будучая манахіня шмат падарожнічала і атрымлівала прыватную адукацыю, у чым ёй дапамагалі выдатныя прафесары. Напрыклад, тэалогію выкладаў рэктар мясцовай духоўнай семінарыі.
Быў эпізод і з закаханасцю, узаемнай. Будучы матэрыяльна забяспечанай і маючы кандыдата на руку і сэрца ў асобе маладога шляхціца, дзяўчына мела перад сабой прадказальную і прыемную карціну будучыні. Аднак, як пасля прызнавалася сама с. Марта, усе планы змяніла непасрэднае ўмяшальніцтва Бога ў яе жыццё. Падчас адной са св. Імшаў перажыла містычную сувязь з Богам – пачула пакліканне да манаства, назву будучай супольнасці і місію, якую павінна выканаць.
З цягам часу с. Марта ўжо як манахіня настаяцельніца служыла ў найбольш небяспечных палітычна і занядбаных духоўна месцах. Адным са значных пунктаў яе служэння стала Валынь (Украіна), дзе яна арганізавала прытулак для сотні дзяцей – украінцаў, рускіх, палякаў. Пасля стварыла пачатковую школу, настаўніцкую семінарыю і прафесійнае вучылішча. За дар любіць дзяцей і аддавацца ім без рэшты манахіня і атрымала прозвішча “Маці Марта”. Разам з тым, яна мела сур’ёзны аўтарытэт у вышэйшых колах. Дом супольнасці, якім кіравала манахіня, з’яўляўся цэнтрам культурнага, дабрачыннага і апостальскага жыцця – за парадамі да с. Марты прыходзілі нават рабіны і бацюшкі.
У гісторыю Касцёла с. Марта Валоўская ўвайшла не толькі як мучаніца і бласлаўлёная, але і як містычка, якая на працягу ўсяго жыцця перажывала надзвычайныя моманты сувязі з Богам
Апошнім месцам выкліку для манахіні стаў Слонім. Там, нягледзячы на савецкую і нямецкую акупацыі, яна адкрыла дзверы дома супольнасці для ўсіх патрабуючых. Патаемна арганізоўвала навучанне, карміла абяздоленых, клапацілася пра сем’і зняволеных і забітых, укрывала габрэяў. У атмасферы паралізуючага страху, калі ў розных кутках мястэчка адбываліся экзекуцыі, а саму сястру выклікалі на допыты ў гестапа, яна працягвала ахвярнае служэнне. “Мы павінны быць гатовыя да пакутніцкай смерці”, – прароча сказала манахіня яшчэ за некалькі гадоў да трагічных падзей…
Доктар Ева
С. Ева Наішэўская (1885–1942 гг.) паходзіла з сям’і вядомага афтальмолага Казіміра Наішэўскага, які арганізаваў Афтальмалагічныя ўніверсітэцкія клінікі спачатку ў Вільні (Літва), пасля ў Варшаве (Польшча). Атрымаўшы ў спадчыну здольнасці ад бацькі, скончыла медыцынскі ўніверсітэт у Пецярбургу з адзнакай, што на той час для маладой дзяўчыны было даволі прагрэсіўна.
Заканчэнне навучання супала з пачаткам І Сусветнай вайны, і выпускніца медыцынскага ўніверсітэта адправілася лячыць раненых у ваенных лазарэтах. Яна была годным лекарам, карысталася пашанай сярод людзей. Пра гэта сведчыць, напрыклад, прапанова аднаго з пакалечаных, уладальніка зямлі, пабудаваць для яе прыватную клініку на сваёй тэрыторыі. Дзяўчына не прыняла прапанову, бо ўжо тады песціла думку аб уступленні ў манаскую супольнасць.
Характарыстыку для Кангрэгацыі Сясцёр Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Панны Марыі (непакалянкі) ёй пісаў сам кс. Зыгмунт Лазінскі, будучы біскуп Мінскі і Пінскі. “Магу даць кароткі адказ, што гэта чыстае золата”, – адзначаў святар. Ён ведаў с. Еву з дзяцінства. Меў уплыў на фарміраванне яе як інтэлігентай і духоўнай асобы. Падтрымліваў з ёю сувязь на працягу 30-ці гадоў.
Культ бласлаўлёнай с. Евы Наішэўскай моцна распаўсюджаны ў медыцынскім асяроддзі Польшчы: з 2016 года яна з’яўляецца заступніцай Каталіцкай асацыяцыі польскіх урачоў
У Слоніме с. Ева працавала дзённа і ночна як дзяжурны лекар у шпіталі, што арганізавалі немцы падчас акупацыі. З-за непасрэднага доступу да пацыентаў яна мела магчымаць рыхтаваць іх да прыняцця святых сакрамантаў. Разам з тым, укрывала праследуемых у шпіталі, знаходзіла неабходныя лекі для абяздоленых дзяцей, таемна выпісвала габрэям рэцэпты. Апошні, знойдзены ў кішэні, і стаў яе трамплінам да мучаніцтва.
Снежаньская ноч
Гестапаўцы прыйшлі да сясцёр ноччу 18 снежня 1942 года з намерам арыштаваць с. Марту. Да яе дабравольна далучылася с. Ева, якая не хацела пакідаць настаяцельніцу адну. Немцы ідэнтыфікавалі яе і аказалася, што тая таксама ў спісе (не атаясамлівалі раней Еву непакалянку без хабіта з “доктарам Евай”). Каля 5-ай гадзіны раніцы ўсіх арыштаваных, агулам каля 600 чалавек, пасадзілі ў грузавікі і вывезлі на Пятралевіцкую гару – 2 км ад Слоніма.
Па словах сведкаў, якія прысутнічалі пры экзекуцыі, манахіні да апошняга намагаліся падтрымаць асуджаных на смерць. С. Марта, апынуўшыся ў расстрэльнай яме, наколькі хапіла сіл, трымала ў паднятай руцэ крыжык. Абедзвюм сёстрам прапанавалі збегчы напярэдадні, але яны адмовіліся.
А. Юрый Катовіч OFMCap, пробашч парафіі св. апостала Андрэя ў Слоніме і парафіі Найсвяцейшай Панны Марыі Каралевы Супакою ў Альбярціне
Вядома, пасля ад’езду са Слоніма сясцёр непакалянак культ бласлаўлёных сясцёр Марты і Евы занік, застаючыся толькі ў памяці жыхароў. Шэсць гадоў таму, калі я быў прызначаны ў Слонім на служэнне, пачаў нанова адраджаць культ бласлаўлёных. Праз тры гады прывёз рэліквіі манахінь другой катэгорыі – кавалкі вопраткі, якія пасля іх засталіся. Пры расстрэле сёстрам загадалі распрануцца. Сведкі тых часоў захавалі адзенне мучаніц, а потым перадалі яго сёстрам непакалянкам у Шыманова. Дзякуючы людзям добрай волі, мы сёння маем рэліквіі манахінь у касцёле ў Альбярціне. Там кожны 19-ты дзень месяца адбываюцца малітвы да бласлаўлёных сясцёр са Слоніма з просьбай аб іх заступніцтве.
Сёлета выпадае 80 гадоў ад пакутніцкай смерці манахінь, і мы таксама ладзім адмысловыя набажэнствы ў днях 17–18 снежня. Запрашаем да візіту або далучыцца духоўна!
Рэдакцыя выказвае падзяку Кангрэгацыі Сясцёр Беззаганнага Зачацця НПМ у Шыманове (Польшча) за прадстаўленыя матэрыялы.
Паводле “Слова Жыцця”, Ангеліна Марцішэўская