Апалітычнасць Касцёла не можа азначаць яго нейтральнасці ў дачыненні да палітычных прапаноў, якія паяўляюцца з боку ўрада.
Калі я служыў у войску (аўтар служыў у Польшчы ў часе Польскай Народнай Рэспублікі, якая існавала ў 1945-1989, прым. рэд.), што – каб не пужаць бедных студэнтаў – называлася тады "ваенным навучаннем", я павінен быў адбыць абавязковую вахту. На драўлянай сцяне будкі я знайшоў не вельмі прыгожы надпіс, які абражаў годнасць духоўных асоб. Вядома, што гэта мастацтва не высокага палёту, але ці яно не трымае ў сабе пэўны стэрэатып, што духавенства – гэта людзі зусім іншага пакрою?
Гэта праўда, яны выглядаюць крыху па-іншаму, а Кодэкс кананічнага права, які патрабуе, каб яны насілі службовае адзенне, адначасова забараняе ім "прымаць дзяржаўныя пасады, якія звязаны з выкананнем грамадзянскай улады" (канон 285 §3). Але няўжо так моцна святары адрозніваюцца ад іншых людзей, каб забараняць ім цікавіцца палітыкай? Чаму ж тады кожнае выказванне святара на палітычную тэму прымаецца за “умешванне” Касцёла ў палітыку? Ці святары на самай справе не заслугоўваюць таго, каб звацца грамадзянамі? Або дзяржава мае на ўвазе ўнікальнае пакліканне духавенства і прызнае, што яго нельга забруджваць заахвочваннем да мірскіх справаў? Гэта, аднак, прыводзіць да не некалькі скажонай логікі дзяржавы, якая нібыта хоча аддзялення ад Касцёла, але сама нібыта перажывае за лёс Касцёла, усоўвае свой нос у яго справы. Толькі чакаць, пакуль дзяржава адмовіць свецкім (а Катэхізіс Каталіцкага касцёла відавочна кажа, што яны “не толькі [...] належаць да Касцёла, але і з’яўляюцца Касцёлам" (ККК 899)), калі не права палітычнай дзейнасці, то, з упэўненасцю, маральнага права да гэтай дзейнасці. У рэшце рэшт, сумленне свецкіх фармуецца "чорнымі" (прым. рэд. духоўнымі асобамі). І адзін з іх, хоць і апрануты ў белае, калісьці напісаў: "Каб ажыўляць хрысціянскім духам часовую рэчаіснасць [...], свецкія не могуць адмовіцца ад свайго ўдзелу ў “палітыцы” (Ян Павел II, Апостальскі зварот Christifideles Laici, № 42).
Таму невялікае нашае разважанне можам прысвяціць рэляцыі “дзяржава – грамадзяне”. Давайце трохі спросцім рэчы і адразу звернемся да філасофскіх крыніц. Напачатку здаецца, што старажытныя грэкі, якія стварылі філасофію, мелі два тыпы адносін. Першы з іх, які зыходзіць ад Платона, гаворыць пра тое, што грамадзянін шчаслівы тады, калі жыве ў шчаслівай краіне. Другі, наадварот, умовай шчаслівай краіны бачыў шчасце грамадзян. Аўтарам гэтай тэорыі з’яўляецца Арыстоцель, які справядліва прызнаў, што дзяржава для грамадзян, а не наадварот. Канцэпцыя Платона стала вельмі прывабнай, асабліва ў мінулым стагоддзі і выкарыстоўвалася ў ХХ стагоддзі таталітарным рэжымам. І хоць нашы погляды – гэта толькі публіцыстычная метафара, шытая белымі ніткамі, але можна спытаць : ці кіруючыя не з’яўляюцца платонікамі і сёння?
Тым часам Касцёл распрацаваў думку Арыстоцеля. Дзяржава, гаварыў той у сваёй мудрасці, павінна служыць грамадзянам, якія ў сваю чаргу павінны прыкласці намаганні, каб яна магла выконваць гэтую ролю. Але бяда ў тым, што сучасная дзяржава алергічна рэагуе на ўсё, што звязана з Касцёлам, нават калі ён прапануе дапамогу ў рэалізацыі “агульнага дабра”. А пратэстуе яшчэ гучней, калі Касцёл хоча выкарыстаць дэмакратычныя працэдуры для дасягнення мэтаў, якія лічыць мэтазгоднымі. Іншыя могуць ісці такім шляхам, і толькі адна арганізацыя, якая мае назву Каталіцкі Касцёл, якая існуе ўжо амаль дзве тысячы гадоў, павінна – і аб гэтым доўга неэфектыўна гавораць некаторыя палітыкі – выступаць супраць сучаснага разумення дэмакратыі. Ergo, працэдуры, якія даступныя для іншых, зачынены перад Касцёлам.
Калі б сур'ёзна публічна ўспрымалася існуючая (у Заходняй Еўропе, прым. рэд) абвешчаная ідэя плюралізму і талерантнасці, то ў такім выпадку за менавіта такую паставу Касцёл заслугоўвае на вялікую пашану. І заахвочваць яго, каб ён рушыў акрэсленую ідэйную манаполію (у Заходняй Еўропе, прым. рэд.), якая ўтрымлівае ўладу ў сродках масавай інфармацыі. Аднак, “што можна ваяводзе, то не табе…смродзе, што можна маніпулюючым сродкам масавай інфармацыі, таго нельга Касцёлу, які апелюе да сумлення чалавека. Гэта дзіўна, таму што дзяржаве, якая ганарыцца сваёй дэмакратыяй, вельмі важна, каб усюды, у тым ліку ў кожным Касцёле, праходзілі розныя сустрэчы, на якіх людзі размаўляюць пра тое, што ў адпаведнасці з імі і для іх з'яўляецца лепшым і самым важным. Можа дэмакратыі гэта і важна, але дэмакратам не. Карацей кажучы, дзяржаву не павінна цікавіць, чые і якія палітычныя перакананні падтрымлівае Касцёл, калі яго актыўнасць служыць дэмакратыі і агульнаму дабру.
Недобрыя вынікі ўмешвання дзяржавы ў справы Касцёла падводзіў адзін вядомы дамініканін: "Вялікая колькасць скаргаў на гэтую тэму, – сказаў а. Яцэк Салій, – сфармуляваны людзьмі з вуліцы, якія проста ўсунулі нос у чужое проса”. Такім чынам, гэта, хутчэй, Касцёл павінен вырашыць, ці варта яму ўдзельнічаць у палітычных спрэчках, асабліва, што гэты абавязак можа падарваць аўтарытэт улады.
Сапраўды, самарэфлексія Касцёла, якая апісваецца ў Кодэксе кананічнага права, не застаўляе сумненняў. “Духавенства, – кажа Касцёл, – не можа прымаць актыўны ўдзел у палітычных партыях або ў кіраўніцтве прафсаюзамі, калі толькі – у адпаведнасці з кампетэнтнай уладай Касцёла – гэтага будзе патрабаваць абарона правоў Касцёла або ўкараненне прынцыпаў агульнага дабра” (канон 287 § 2).
Апалітычнасць Касцёла не можа азначаць яго нейтральнасці ў дачыненні да палітычных прапаноў, якія паяўляюцца з боку ўрада, так як яны заснаваныя на каштоўнасцях (якіх?) і нясуць пэўныя наступствы (якія?). І калі не кожнае палітычнае рашэнне трэба разглядаць пад вуглом сумяшчальнасці з Евангеллем або натуральным правам, тады найважнейшыя, напэўна, так. І калі перад кожнымі выбарамі з’яўляюцца тэмы, на якія Касцёл не можа не зарэагаваць, не трэба злавацца, калі ён выкажа наконт іх свой погляд і ацэнку.
Не, святары не з'яўляюцца нейкім падвідам людзей, і нягледзячы на тое, што ахоўнікі падзелу Касцёла і дзяржавы стаяць на варце пільна і кожнае выказванне Касцёла разглядаюць як умешванне ў палітыку, якія б ахвотна выслалі святароў на луну, не трэба ставіцца да іх сур’ёзна.
Славамір Затвардніцкі
Крыніца ekonomia.opoka.org.pl