Каталіцкае сацыяльнае вучэнне азначае прынцып салідарнасці як заснаваны на чалавечай прыродзе. Евангелле з'яўляецца самай моцнай матывацыяй салідарнасці.

Што такое прынцып салідарнасці?

Салідарнасць была прызнана Касцёлам не толькі маральнай дабрачыннасцю, але і сацыяльным законам. Гэта правіла "уключае ў сябе таксама дзве асноўных тэндэнцыі грамадскага жыцця: тэндэнцыя ад чалавека да супольнасці і ад супольнасці да чалавека, якая каротка акрэсліваецца як даванне і прыняцце". Іншымі словамі, гэта правіла вызначае абавязкі "зверху" і "знізу", яе мэта заключаецца ў абароне агульнага дабра і дабра чалавечай асобы.

Ян Павел II вельмі шырока разумее салідарнасць – класікай мовы каталіцкага сацыяльнага вучэння сталі словы Папы аб тым, што салідарнасць – гэта "моцная і трывалая рашучасць прымаць на сябе абавязацельствы для агульнага дабра ці на карысць ўсіх і кожнага, таму што мы ўсе сапраўды адказваем за ўсіх”. Так што яна не з’яўляецца – нягледзячы на патрэбы " усіх і кожнага" – толькі "расплывістым спачуваннем або павярхоўным разраўнаваннем няшчасцяў многіх людзей, блізкіх ці далёкіх", але канкрэтным абавязкам.

З гэтага вынікае, што неабходнай умовай для рэалізацыі салідарнасці з’яўляецца адыход ад індывідуальнага мыслення. Зыходзячы з характару чалавечага грамадства трэба адмовіцца ад індывідуалізму, але не паддавацца спакусе калектывізму, які зрабіў бы чалавека толькі вінцікам сацыяльнай машыны (прыкладам гэтай ілжы будзе камунізм з яго лозунгам "калектыў усё, адзін нічога"). Гаворка ідзе пра супрацоўніцтва ўсіх у межах супольнасці, каб абараніць інтарэсы як аднаго чалавека, так і агульнага дабра.

Прызнанне чалавечай прыроды і ўзаемазалежнасці паміж людзьмі прыводзіць да прызнання маральных абавязацельстваў. "Няма чалавека, які б не адносіўся да супольнасці і няма невялікай супольнасці, якая б не адносілася да вялікай супольнасці, і наадварот”. Такім чынам, прынцып салідарнасці становіцца значнай каштоўнасцю для развіцця грамадскасці. "Таксама вядомая як "сяброўства" ці " супольная любоў", яна з'яўляецца прамым патрабаваннем чалавечага і хрысціянскага братэрства”.

Што ў аснове прынцыпа?

Каталіцкае сацыяльнае вучэнне азначае прынцып салідарнасці як заснаваны на чалавечай прыродзе. Чалавек, на самай справе, з’яўляецца аўтаномным быццём, а таксама сацыяльным, што азначае, што для свайго развіцця патрабуе супольнасць. Паміж чалавекам і грамадствам існуе сувязь, а паміж людзьмі існуюць адносіны ўзаемазалежнасці. Чалавек як сацыяльная істота рэалізуецца праз салідарнасць на аснове агульнага дабра. Роўнасць і годнасць чалавечай прыроды і абслугоўваючых іх правоў стварае свайго роду патрабаванне салідарнага дзялення з імі падарункамі. Гаворка ідзе нават пра зацягнуты доўг паміж грамадствам, у якім мы жывем – доўг за стварэнне ўмоў для развіцця, за пераемнасць спадчыны.

Ўмацаванне салідарнасці ў чалавечай прыродзе прыводзіць да высновы, што яна з'яўляецца анталагічным прынцыпам. У сваю чаргу, салідарнасць можна назваць прынцыпам закону, бо, у сувязі з агульным дабром, яна вызначае абавязкі і паўнамоцтвы асобных асоб, ніжэйшых суполак, сярэдніх і вышэйшых (у дзяржаве). Існуе таксама маральны прынцып, так як закон адпавядае сацыяльнай прыродзе чалавека. "Сацыяльная салідарнасць з’яўляецца адначасова наказам справядлівасці (дзеля агульнага дабра) і любові, паднятай да спецыяльнай годнасці хрысціянства". Запаведзі Хрыста не душаць каштоўнасці прыроды, але ўзвышаюць яе, так што яна дасягае больш высокага ўзроўню; патрабаванні чалавечага братэрства атрымоўвае звышнатуральную глыбіню.

Менавіта Евангелле, якое апісвае зямное жыццё Езуса, з'яўляецца моцным матывам для рэалізацыі прынцыпу салідарнасці. Добрая навіна гаворыць нам пра тое, што ўсе людзі адзіным Богам створаныя, а пасля збаўленыя. У гэтым кантэксце варта працытаваць вядомыя словы Другога Ватыканскага Сабору: "Сын Божы праз уцелаўленне злучыўся ў некаторым родзе з кожным чалавекам", пры чым факт уцелаўлення можна зразумець менавіта як прынцып салідарнасці – Хрыстос жыў з людзьмі і для людзей, і застаўся з імі салідарны да таго, што (нават сам без граху) выбраў укрыжаванне для выратавання грэшнікаў.

"Езус з Назарэту робіць так – падкрэсліваюць аўтары Кампендыума сацыяльнага вучэння Касцёла, -- што на вачах усяго народа звязвае паміж сабой салідарнасць і дабрачыннасць, паясняючы яе поўнае значэнне” . Святло веры, якое падае на бліжняга, паказвае ў ім вобраз Божы і заклікае да таго, каб перайсці мяжу салідарнасці і ўвайсці на тэрыторыю хрысціянскай любові – так, каб пераймая Божую любоў, быць гатовым прынесці ахвяру (нават сваім жыццём) для другога. "Абвясціўшы праграму салідарнасці, якая паходзіць з Аб’яўлення, Касцёл ажыццяўляе сваю місію евангелізацыі, служачы поўнаму развіццю кожнага чалавека".

Салідарнасць і іншыя сацыяльныя правілы

Можна ўказаць на адносіны паміж прынцыпам салідарнасці і прынцыпамі агульнага дабра і ўніверсальнага прызначэння дабротаў. Чэслаў Стшэшэўскі паказвае ўзаемасувязь прынцыпу субсідыярнасці і салідарнасці: “Субсідыярнасць арганізуе грамадскую дзейнасць, накіроўваючы яе да дабра чалавечай асобы. Салідарнасць арганізуе дзейнасць асоб, ператвараючы яе ў бок сацыяльных выгод. Акрамя таго, яна арганізуе дзейнасць меншых і ніжэйшых супольнасцяў, накіроўваючы яе ў бок большага дабра сярэдніх і вышэйшых супольнасцяў”. Насуперак бачнаму, гэтыя прынцыпы не супрацьлеглыя правілам, але ўзаемадапаўняльныя – у рэшце рэшт, сацыяльнае забеспячэнне ўключае ў сябе дабро членаў грамадства, у той час як дабро людзей не можа быць дасягнутае без грамадскага дабра.

Стшэшэўскі прызнае, што можна аб’яднаць прынцып субсідыярнасці і прынцып асобаснага, а прынцып салідарнасці – з прынцыпам агульнага дабра. У гэтым выпадку – сцвярджае ён – трэба акрэсліць прынцып салідарнасці як “узаконенае пагадненне ў імкненні да агульнага дабра”. Польскі прафесар хацеў бы бачыць прынцыпы субсідыярнасці і салідарнасці настолькі блізка адзін да аднаго, што трэба сказаць, што "гэта толькі адно правіла, якое разглядаецца з двух розных пунктаў гледжання”, так што адзін можа быць апраўданы другім. На такія адносіны таксама звяртаў увагу ў сваёй энцыкліцы былы папа: “Прынцып субсідыярнасці павінен быць цесна звязаны з прынцыпам салідарнасці і наадварот, таму што субсідыярнасць без салідарнасці прыводзіць да сацыяльнага партыкулярызму, а салідарнасць без субсідыярнасці ператвараецца ў клапатлівасць, якая прыніжае чалавека, які знаходзіцца ў патрэбе”.

Славамір Затвардніцкі

Крыніца ekonomia.opoka.org.pl