Што Касцёл разумее пад паняццем агульнага дабра? І ці агульнае дабро не супярэчыць інтарэсам індывідуальнага дабра?
Агульнае дабро – што гэта такое?
Айцы Другога Ватыканскага Сабору у Пастырскай Канстытуцыі пра Касцёл у сучасным свеце нагадалі важны прынцып сацыяльнага вучэння Касцёла, якім з’яўляецца агульнае дабро. Пад агульным дабром варта разумець "сукупнасць сацыяльных умоў, якая альбо ў групе або асобным членам грамадства дазволіла дасягнуць больш поўна і больш лёгка ўласную дасканаласць". Гаворка ідзе пра тое, каб стварыць кангламерат, які дзейнічае спарадкавана, устаноў і ўмоў, якія як і індывіду, так і ўсяму соцыуму забяспечыць развіццё і падтрымку ў дасягненні мэты, якую вызначыў Бог.
На што абапіраецца Касцёл, падкрэсліваючы важнасць агульнага дабра ў грамадстве? Кампендыум сацыяльнага вучэння Касцёла сцвярджае, што прынцып агульнага дабра вынікае з годнасці, адзінства і роўнасці ўсіх людзей. Чалавечай асобе адпавядае годнасць, якая стварае аб’ектыўныя правы і абавязкі, недатыкальныя і універсальныя. Калі гэты падмурак – годнасць чалавечай асобы – разумець рашуча, на ім трэба пабудаваць такі парадак рэчаў, які адпавядае гэтай годнасці: “Сацыяльны парадак і яго развіццё павінны нязменна працаваць на карысць людзей, так як іх дабру павінен падпарадкоўвацца парадак рэчаў, а не наадварот".
Такі падыход цалкам адпавядае сацыяльнай прыродзе чалавека, паводле якой "карысць кожнага канчаткова звязана з адносінамі агульнага дабра”. Такім чынам, кожны чалавек, як і кожная сацыяльная група, прызваны да таго, каб прымаць пад увагу законныя патрэбы іншых людзей і груп, і нават ўсёй чалавечай сям'і. У такі спосаб паступаючыя людзі рэалізуюць сваю чалавечую сацыяльную прыроду і адначасова дапамагаюць іншым выкарыстоўваць усё тое, што неабходна, каб “распрацоўваць сапраўды чалавечае жыццё". Яны таксама атрымліваюць карысць ад заахвочвання іншых.
Агульнае дабро не з’яўляецца "простай сумай асобных дабротаў кожнага суб'екта", але "ёсць і застаецца агульным, таму што з'яўляецца непадзельным і можа быць дасягнутае, удакладнена і захавана толькі разам, таксама гледзячы ў будучыню”.
Можа, лепш паказаць, чым з’яўляецца агульнае дабро на прыкладзе. Падумаем над тым, што будзе агульным дабром прыроднай супольнасці, якой з’яўляецца сям'я. Калі агульнае дабро заключаецца ў стварэнні такіх умоў, якія робяць магчымым развіццё і імкненне да мэты ўсіх асобаў, у гэтым выпадку гаворка ішла б пра тое, каб клапаціцца аб патрэбнай атмасферы ў вашым доме, каб захаваць супакой паміж членамі сям'і, клапаціцца аб бяспецы на ўсіх узроўнях (ад эмацыйнага да матэрыяльнага). Члены сям'і атачаюцца павагай і, з аднаго боку, будуць надзяляць сябе неабходнай свабодай (правы), з другога боку, будуць прымаць удзел у развіцці сям'і праз выкананне абавязкаў; дзякуючы ўкладу кожнага члена сям'і ствараецца магчымасць развіцця ўсіх ва ўсіх сферах жыцця (біялагічнай, псіхалагічнай, духоўнай). Інвестыцыі ў агульнае дабро дазваляюць выкарыстоўваць плён у будучыні, калі ўзаемная любоў і клопат адзін пра аднаго выразіцца ў апецы над пажылымі членамі сям'і.
Дабро асабістае і агульнае
Можна сказаць, што агульнае дабро – гэта першы закон чалавечага грамадства. Ён рэгулюе арганізацыю сацыяльнага жыцця, і "накіроўвае сацыяльнае жыццё ў бок субсідыярнасці і салідарнасці". Канешне, агульнае дабро не з’яўляецца мэтай само па сабе, яго значэнне зыходзіць з таго, што яно дазваляе рэалізацыю канчатковых мэтаў для тых, хто жыве ў грамадстве. У канчатковым рахунку, гаворка ідзе пра карысць усіх людзей і ўсяго чалавецтва.
Агульнае дабро стварае "фармальнае права кожнай абшчыны і з’яўляецца мэтай дзеяння яе членаў". Яны заахвочваюцца агульным дабром для таго, каб ствараць такія сацыяльныя структуры ці ўмовы жыцця, якія дазваляюць максімальна выкарыстоўваць патэнцыйную энергію членаў грамадства. Насуперак таму, што магло б здавацца, агульнае дабро не толькі не супярэчыць індывідуальнаму дабрабыту, але менавіта яго робіць магчымым – калі мець на ўвазе сацыяльную прыроду чалавека, індывідуальнае дабро не можа быць дасягнутае па-за агульным дабром: “Чалавек не можа рэалізаваць сябе толькі ў самім сабе, без яго быцця "з" іншымі і "для" іншых". Трэба нагадаць словы Айцоў II Ватыканскага Сабору:
З сацыяльнай прыроды чалавека бачна, што існуе ўзаемазалежнасць паміж прагрэсам і развіццём чалавечага грамадства. Чалавечая асоба ёсць і павінна быць прынцыпам, суб'ектам і мэтай усіх сацыяльных уладаў, таму што па сваёй прыродзе канчаткова патрабуе сацыяльнага жыцця. Таму што сацыяльнае жыццё не проста нешта дадатковае чалавеку; ён узрастае ва ўсіх сваіх прынцыпах і можа адказаць свайму пакліканню праз кантакт з іншымі, праз узаемныя паслугі і размову з іншым чалавекам. Сярод сацыяльных адносін, якія неабходныя чалавеку для яго фарміравання, некаторыя, такія як сям'я і палітычная супольнасць, адпавядаюць больш непасрэдна да яго ўнутранай прыроды, а іншыя ўзнікаюць з яго свабоднай волі.
Згодна з Катэхізісам Каталіцкага Касцёла, на самай справе, агульнае дабро служыць комплекснаму развіццю кожнага чалавека, калі яго рэалізацыя будзе грунтавацца на трох элементах. Перш за ўсё, неабходна ўсталяваць павагу да асобы і яе фундаментальных і неад'емных правоў, так, каб пакліканне кожнага магло быць рэалізавана. Па-другое, агульнае дабро павінна забяспечыць кожнаму магчымасць весці сапраўды чалавечае жыццё, гэта стварае неабходнасць у сацыяльным дабрабыце і развіцці суполак. І, па-трэцяе, грамадская арганізацыя павінна забяспечыць усіх членаў даўгавечнасцю і бяспекай справядлівага парадку, іншымі словамі супакоем.
Такім чынам, задачай ўрада з'яўляецца імкненне да агульнага дабра. І гэта не простая задача – заўсёды трэба шукаць баланс паміж забеспячэннем такімі ўмовамі, "якіх патрабуе сапраўдны і поўны дабрабыт чалавека”, і якія можна пакінуць – у адпаведнасці з прынцыпам субсідыярнасці – свабодзе індывідаў і супольнасцяў ва ўсім тым, што яны самі па ўласнай ініцыятыве змогуць здзейсніць. Залішне падкрэсляць, што заклапочанасць ўлады агульным дабром павінна ўлічваць перспектывы будучыні і дабрабыт усяго чалавецтва.
Апошняе, але не менш важнае, – трэба памятаць і пра тое, што агульнае дабро, якое павінна служыць канчатковай мэце людзей, павінна таксама ахопліваць і трансцэндэнтнае вымярэнне – не толькі матэрыяльныя, але і духоўныя патрэбы людзей, якія, на думку чалавечай цэласнасці, не могуць быць падзелены. "Бачанне чыста гістарычнае і матэрыялістычнае прыводзіць да пераўтварэння агульнага дабра ў звычайны сацыяльна-эканамічны дабрабыт, пазбаўлены любых трансцэндэнтных мэтаў, а значыць самай глыбокай праўды свайго існавання”.
Славамір Затвардніцкі
Крыніца ekonomia.opoka.org.pl