Без высокага маральнага ўзроўню немагчыма рэалізаваць прынцып салідарнасці. Таму Касцёл бачыць салідарнасць не толькі як сацыяльны прынцып, але і як маральную цноту, якую трэба фарміраваць.
Умовы рэалізацыі салідарнасці
Ва ўмовы рэалізацыі прынцыпу салідарнасці ў грамадстве Чэслаў Стшэшэўскі ўключае: наяўнасць агульнага дабра, веданне яго ўсімі членамі супольнасці (як ў індывідуальных, так і ў невялікіх супольнасцях), згода ўсіх у дасягненні агульнага дабра, і згода на такі, а не іншы парадак гэтага дасягнення. Згодна з меркаваннем польскага эксперта сацыяльнага вучэння Касцёла, гэта прывядзе да такіх сацыяльных наступстваў, як плюралізм дзяржавы, выхаваўчая роля дзяржавы, кампраміс у сацыяльным жыцці і адкрыты характар супольнасці.
Плюралізм дзяржавы асноўваўся б на выкарыстанні прыроднай сувязі супольнасцяў для арганізацыі грамадства. Гаворка не пра "нацыяналізацыю" асобных груп і прымусовае аб’яднанне іх ў адзіную арганізацыю дзяржавы, а, хутчэй, аб тым, каб большасць арганізаваных супольнасцяў (этнічных, рэлігійных, сямейных, культурных, эканамічных і г.д.) і іх інтарэсы аб’яднаць у адзіную тэндэнцыю агульных сацыяльных выгод. "Салідарнасць арганізуе дзейнасць асоб, ператвараючы іх у бок сацыяльных выгод. Акрамя таго, яна арганізуе дзейнасць меншых і ніжэйшых абшчын, накіроўваючы іх у бок дабра большых і вышэйшых супольнасцяў”. Для гэтага ўзнікае патрэба ў адкрытых адносінах – супрацьлеглых цеснаму замыканню ў інтарэсах толькі ўнутры сацыяльных груп.
Прафесар Стшэшэўскі лічыць кампраміс за неабходны метад дасягнення салідарнасці праз сацыяльную дзейнасць, пры чым кампраміс не азначае адказ ад агульнага дабра для меншасці (тады нам давялося б мець справу з апартунізмам), а наадварот: кампраміс – гэта "поўная ці частковая адмова ад канкрэтнага дабра (...) на карысць дзяржавы, напрыклад, або частковы адказ ад свайго пункту гледжання для агульнага дабра (...) для супольнай згоды, для сумеснага сацыяльнага дзеяння”.
Выхаванне ў салідарнасці
Калі праўдай з’яўляецца прынцып субсідыярнасці, які можа быць выражаны сціснутым лозунгам "столькі супольнасцяў, колькі канчаткова трэба”, праўдзівым будзе сцвярджэнне, што ўмяшанне дзяржавы ў грамадскае жыццё павінна змяншацца з узрастаннем сацыяльнай сталасці. І наадварот, калі грамадства менш сталае, гэта прыводзіць да таго, што разуменне агульнага дабра будзе недастатковым,таму дзяржава павінна браць на сябе ролю яго ахоўніка, які будзе ўсталёўваць і нават прымушаць паважаць агульнае дабро.
Існаванне аб'ектыўнага агульнага дабра, калі яно павінна быць рэалізавана, павінна злучацца з суб'ектыўным разуменнем і прыняццем агульнага дабра членамі грамадскасці. Гэта, у сваю чаргу, залежыць ад іерархіі каштоўнасцяў, прынятай імі і прызнанай у той ступені за ўласную, што асабістае дабро магло б быць уключана ў дабро супольнае, а нават атаясамлена з ім. "Іншымі словамі, без высокага маральнага ўзроўню членаў абшчыны не існуе, у суб'ектыўным сэнсе, агульнае дабро. Яно існуе як аб'ектыўная маральная каштоўнасць, але не існуе як суб'ектыўная каштоўнасць у чалавечай псіхіцы. Без высокага маральнага ўзроўню не можа наступіць рэалізацыя прынцыпу салідарнасці ў дадзенай, канкрэтнай сацыяльнай рэальнасці”. У такім выпадку ён быў бы выкананы сілком, але тады ён бы супярэчыў сам сабе.
Адсюль можна зрабіць выснову, што для рэалізацыі прынцыпу салідарнасці трэба прыняць выхаваўчыя меры, мэтай якіх будзе падняцце членаў грамадства на высокі як інтэлектуальны, так і маральны ўзровень. Такі від дзейнасці выконвае і дзяржава, і Касцёл, тым больш што да толькі рацыянальных аргументаў ён можа дадаць моцную рэлігійную матывацыю. Трэба памятаць, што салідарнасць на нацыянальным узроўні будзе грунтавацца на веданні і прыняцці агульнага дабра меншых супольнасцяў (напрыклад, сям'і), і таму і яны павінны выканаць сваю ўнікальную місію.
Сацыяльны прынцып і маральная цнота
Касцёл бачыць салідарнасць як сацыяльны прынцы і маральную цноту. “З мэтай увядзення прынцыпу салідарнасці ў сацыяльнае жыццё трэба фарміраваць у грамадстве адпаведныя гэтаму прынцыпу адносіны і цноту”, а таксама практыкаваць яго.
Згодна з Сацыяльным вучэннем Касцёла, "салідарнасць" варта разумець у першую чаргу з пункту гледжання сацыяльнага прынцыпу, які парадкуе дзейнасць установы, у адпаведнасці з якой "структуры граху" (...) павінны быць пераадолены і ператвораны ў структуру салідарнасці шляхам стварэння або змены правоў, нормаў рынку, законаў”. Знакамітыя словы Яна Паўла II пра тое, што салідарнасць "моцная і трывалая рашучасць прымаць на сябе абавязацельствы для агульнага дабра, на карысць ўсіх і кожнага, таму што мы ўсе сапраўды адказваем за ўсіх”, гавораць пра тое, што салідарнасць не толькі нічым адрозніваецца ад нявызначанага або паверхневага пачуцця, але становіцца таксама маральнай якасцю. Салідарнасць як сацыяльная цнота накіравана на агульнае дабро, якое азначае адмову ад індывідуалізму і партыкулярызму для заахвочвання ў служэнні на карысць іншых і для агульнага дабра.
Салідарнасць праяўляецца як ў агульнаграмадскіх адносінах, так і ў адносінах паміж працадаўцам і работнікам. Салідарнасць азначае падпарадкаванне логіцы дзялення як матэрыяльнымі, так і духоўнымі дабротамі. Гаворка ідзе пра стварэнне такіх сацыяльных умоў, якія дазволяць кожнаму весці годнае жыццё чалавека і хрысціяніна. У апошнім выпадку гаворка ідзе пра тое, каб зарплата за працу была выразам салідарнасці. Ад тых, хто займаецца гаспадарчай дзейнасцю, чакаюць, што яны не будуць спыняцца на крытэрыі прыбытку, які разглядаецца як абсалютны, але падпарадкуюцца маральным крытэрыям, менавіта прынцыпам салідарнасці. Як звярнуў на гэта ўвагу Папа Бенедыкт XVI, сам рынак не ў стане стварыць такія сацыяльныя ўмовы, якіх "ён сам патрабуе, каб добра функцыянаваць. Без унутраных форм салідарнасці і ўзаемнага даверу рынак не можа выконваць сваю эканамічную функцыю”.
Славамір Затвардніцкі
Крыніца ekonomia.opoka.org.pl