Даказаць неабходнасць таго, што трэба даваць міласціну, на падставе Святога Пісання вельмі лёгка. Але, што па гэтай тэме можа сказаць розум? Дабрачыннасць – гэта ласка або неабходнасць?
Міласціна па веры
Параўнальна лёгка можна даказаць патрэбу ці нават неабходнасць даваць міласціну на аснове Святога Пісання і вучэння Касцёла. Каб не клапаціцца аб бедных, трэба заплюшчыць вочы на місію самога Езуса і місію Касцёла, заснаванага ім.
Менавіта да бедных Езус накіроўвае сваю пропаведзь (Мц 11,5; Лк 7,22), і “Яго словы і дзеянні паказваюць, наколькі вялікую каштоўнасць мае іх жыццё і на як моцнай аснове заснавана іх надзея на выратаванне” (Ян Павел ІІ, Enc. Evangelium vitae, 32.), у адрозненне ад тых багатых людзей, якія, здаецца, не ад Бога, а ад назапашанага багацця залежаць (Лк 12,16-21). Гэтую "ільготную опцыю" зразумеў Касцёл, які таксама зацікаўлены ў лёсе бедных (пры чым беднасць азначаецца не толькі матэрыяльная), і які заклікае вернікаў, каб зыходзячы з прынцыпаў, замацаваных у кнізе Левіт (гл. Левіт 25,8 - 28) сталі абаронцамі бедных свету.
З аднаго боку, "бедныя Госпада" – калі выкарыстоўваць тут фармулёўку Яна Паўла II – благаслаўлёныя , бо іх беднасць прымушае шукаць выратаванне толькі ў Богу. З іншага боку, тая ж беднасць таксама заклікае да выратавання, як гэта падкрэсліваецца ў інструкцыі Кангрэгацыі Дактрыны Веры: "беднасць, якая з'яўляецца вынікам і следствам чалавечага граху і прыроднай слабасці чалавека, ёсць зло, з якога трэба, па магчымасці, вызваліць людзей". Таму схіляўся над гэтай патрэбай Хрыстос, і Касцёл ў сваёй любові да бедных чэрпае натхненне " з Евангелля благаслаўленняў, з беднасці Езуса і Яго клопату пра бедных".
Касцёл Хрыстовы на працягу стагоддзяў намагаўся выконваць дабрачынныя акцыі, а таксама – асабліва пасля стварэння каталіцкага сацыяльнага вучэння – хоча “паўплываць на структурныя змены ў грамадстве, каб стварыць такія ўмовы жыцця, якія годныя чалавечай асобы”. “Ільготная опцыя” адносіцца да "жыцця кожнага хрысціяніна, які імкнецца пераймаць жыццё Хрыста, але ў роўнай ступені адносіцца да нашай сацыяльнай адказнасці і, а таксама і да стылю нашага жыцця, да рашэнняў, якія трэба прымаць ў адносінах маёмасці і карыстання дабротамі. (...) Гэтая рэальнасць павінна заставіць свой след на нашым паўсядзённым жыцці, а таксама на нашых рашэннях у палітычнай і эканамічнай сферы ".
Асабліва гэтая задача ставіцца перад свецкімі вернікамі, бо яны пакліканы жыць у свеце і напітваць духам Евангелля мірскія справы. "Свецкія людзі, - сказалі айцы Другога Ватыканскага сабора, – выконваючы гэтую місію Касцёла, праводзяць апостальскую дзейнасць і ў Касцёле, і ў свеце, так у духоўным парадку, як і ў часовым; хоць тыя парадкі адрозніваюцца, але ў адзіным плане Бога – адзіныя, бо Бог хоча пераўтварыць целы свет у Хрысце ў новае стварэнне, пачаўшы гэтую справу ўжо тут, на зямлі, і якая споўніцца цалкам у дзень апошні".
Хрысціянін не можа заставацца глухім да заклікаў Госпада: ён не можа адварочвацца ад таго, хто знаходзіцца ў патрэбе (пар. Мц 5,42, Лк 3,11), павінен бескарысна даваць, таму што ён і сам бясплатна атрымаў (пар. Мц 10,8). Вучня Пана будуць судзіць на падставе таго, што ён зрабіў для бедных (пар. Мц 25,31-36). Акрамя пэўнай карысці для бедных, важна клапаціцца аб людзях, якія патрабуюць бачнага выразу хрысціянскай міласэрнасці, якая з’яўляецца знакам місійнага служэння Хрыста. Касцёл робіць акцэнт на справы міласэрнасці не толькі душы, але і цела, сярод якіх "міласціна, якая даецца ўбогім, з'яўляецца адным з сведчанняў братэрскай любові; яна таксама з’яўляецца практыкай справядлівасці”.
Падагульняючы, можна сказаць, што хрысціянін абавязаны займацца дабрачыннасцю, і знешне – праз Адкрытае Слова, запаведзі Госпада і апосталаў, а таксама і ўнутрана – праз прысутнасць Святога Духа ў верніку і ўласную дабрачыннасць любові, што заклікае яго да спраў любові да бліжняга. І, нарэшце, сама патрэба бліжняга абавязвае вучня Госпада да дапамогі патрабуючаму.
Розум у тэме міласціны
Аказваецца, не толькі Аб’яўленне, але і рацыянальныя доказы паказваюць неабходнасць практыкаваць дабрачыннасць.
Клопат пра бедных вынікае з аднаго з асноўных прынцыпаў каталіцкай сацыяльнай дактрыны – прынцыпу паўсядзённага прызначэння дабротаў, у адпаведнасці з якім "Бог прызначыў зямлю з усім, што яна ўтрымлівае, для ўсіх народаў і нацый, так каб створаныя даброты дахадзілі да ўсіх у добрай меры”. Згодна з гэтай перадумовай, прыватная ўласнасць павінна быць падпарадкавана ўніверсальнаму прызначэнню тавараў; чалавек не можа свабодна ад усялякіх сацыяльных абавязкаў распараджацца дабротамі, якімі ён валодае.
Вось чаму Ян Павел II адзначае, што Касцёл адстойвае права на прыватную ўласнасць і адначасова выказвае, што яе абцяжарвае "сацыяльная іпатэка", або яна прымае як сваю ўнутраную ўласнасць сацыяльную функцыю, якая мае сваё абгрунтаванне менавіта ў прынцыпе ўніверсальнага прызначэння тавараў". У далейшых словах той жа энцыкліцы Святы Айцец таксама згадвае яшчэ адну ўмову, якая павінна паказваць на неабходнасць прыхільнасці да бедных – беднасць пазбаўляе чалавека асноўных і належных правоў (у тым ліку, права на эканамічную ініцыятыву).
З гэтага пункту гледжання клопат аб бедных, а асабліва міласціна, былі бы не столькі выразам любові, а проста справядлівасцю. Нават святы Рыгор Вялікі адзначыў, што "калі мы даем бедным рэчы неабходныя, не робім асабістай ахвяры для іх, але мы даем ім тое, што і так належыць ім; выконваем абавязак справядлівасці, а не выконваем дабрачыннасць”. Айцы Другога Ватыканскага Сабору падкрэслілі, што "спачатку трэба выканаць патрабаванні справядлівасці, каб не ахвяроўваць як дары любові тое, што належыць проста з справядлівасці". Тыя ж самыя словы працытаваў Катэхізіс Каталіцкага Касцёла, дадаўшы моцнае настаўленне святога Яна Залатавуста: “Не дапускаць бедных да ўдзелу ў сваіх уласных дабротах азначае крадзеж і адабранне жыцця. Не нашае дабро, якое мы маем – яно належыць да бедных ".
Калі прымаем такі погляд, у той жа час выконваем Слова Госпада – няхай левай рука нават не заўважае таго, як правая аддае належнае бліжняму дабро (пар. Мц 6,3). Але – зараз сур'ёзна – якія тады гэта адносіны паміж справядлівасцю і любоўю ў тым, калі даваць міласціну? Абавязацельства справядлівасці складала б з сябе дзяленне таварамі, так, каб кожны чалавек мог жыць з годнасцю, любоў падштурхоўвала б дапамагаючага да дапамогі бліжняму, не толькі ў сур'ёзных выпадках дапамогі, і не толькі ў меру, але – калі можна так сказаць – больш за меру сваіх здольнасцей.
Славамір Затвардніцкі
Крыніца ekonomia.opoka.org.pl