Міласціна з’яўляецца абавязацельствам у адпаведнасці з правіламі справядлівасці. Яе практыкаванне ў духу веры і любові спрыяе таму, што мяжа меры дабрачыннасці значна пашыраецца. На колькі?
Папярэджванне для багатых
Калі пра евангелічнага беднага можна сказаць, што ён адкрыты для выратавання ад Бога, тады пра багацея трэба сказаць, што ён дурань (пар. Лк 12,20), які размяшчае свае надзеі не там, дзе яны павінны быць. Можа ніколі не бывае больш відавочна яго зняволенне багаццем, як менавіта пры сустрэчы з бедным, які патрабуе дапамогі. Тады сэрца багацея цвярдзее, а вусны могуць прамовіць тое, што сказаў бы Каін: "Хіба я вартаўнік брату майму?" (Быццё 4, 9).
Аднак адказ на гэтае пытанне (пытанне, якое не патрабуе адказу) гучыць – так! Настойліва нагадаў пра гэта Папа Рымскі ў сваёй энцыкліцы Evangelium vitae: “Так, кожны чалавек з’яўляецца "апекуном свайго брата", таму што Бог даручае чалавека чалавеку. І менавіта ў сувязі з гэтым даверам Бог дае кожнаму свабоду, у якой важнае значэнне мае рэляцыйнае вымярэнне. Свабода – гэта вялікі дар Творцы, які можа служыць асобе і яе выкананню, якое спаўняецца праз дар самаахвяравання і адкрытасці да іншых”. Дзякуючы свабодзе, чалавек можа ўступаць у адносіны з іншым чалавекам і пазнаваць яго патрэбы.
Таксама Аб’яўленне, як і розум, паказвае на неабходнасць клапаціцца пра бедных. Гэта абавязацельства не павінен абавязкова ўзнікаць з любові, сама справядлівасць патрабуе сумеснага з іншымі выкарыстання маёмасці, пры “абавязацельства падае ў першую чаргу на багатых людзей і народаў”. Амаль семдзесят гадоў таму Пій XI напісаў у сваёй сацыяльнай энцыкліцы, што "свабодны даход, той, які не з'яўляецца неабходным для годнага жыцця, не залежыць ад свабоднага распараджэння чалавека. Наадварот, багатыя людзі абавязаны сур’ёзным наказам да міласціны, дабрачыннасці і шчодрасці".
Калі гаварыць пра любоў, то варта адзначыць, што "любоў да бедных не можа быць узгоднена з нястрыманай любоўю да багаццяў ці з іх карыслівым выкарыстаннем”.
Заклік да духоўна багатых
Таксама багаты духоўна чалавек арыентуецца на адносіны толькі па вертыкалі (з Богам), а той, хто занядбаў імі, стварае гарызантальныя сувязі (з іншымі), прызваны да таго, каб накіраваць свае духоўнае багацце на клопат пра бедных. У канчатковым рахунку, не зможа любіць Бога, Якога не можа ўбачыць, калі закрывае вочы на іншага чалавека, патрэбы якога занадта відавочныя (пар. 1 Ян 4,20).
”Трэба адмовіцца ад спакусы – як нагадаў Ян Павел II у Novo Millennio Ineunte – сканцэнтраванай духоўнасці на ўнутраным, асабістым вопыце, якую было б цяжка ўзгадніць з патрабаваннямі дабрачыннасці, а таксама з логікай Уцелаўлення, і ў канчатковым выніку нават хрысціянскай эсхаталогіі. Хоць яна раскрывае нам адноснасць гісторыі, але не вызваляе нас ад абавязку будаваць яе". І ў іншым месцы – у сваёй сацыяльнай энцыкліцы – Папа падкрэсліў важнасць разумення сацыяльнага паслання Евангелля не проста як тэорыі, але асновы для працы: не павінны Словы Хрыста "заставацца добрымі пажаданнямі, але яны павінны прыводзіць да пэўных дзеянняў. Сёння, больш чым калі-небудзь, Касцёл усведамляе сабе, што яго сацыяльнае паведамленне заваюе большы давер дзякуючы сведчанню дзеянняў, а не праз яе ўнутраную ўзгодненасць і логіку”.
Такая прыхільнасць да бедных, інтарэс як індывідуальны, так і на карысць аднаўлення сацыяльных структур, застаецца ў межах вучэння Евангелля, і, такім чынам, тая ж міласціна (і шырэй – клопат пра бліжняга) паказвае два вымярэння: знешняе, накіраванае на дапамогу патрабуючаму бліжняму, і ўнутранае – як месца ў рэлігійным жыцці чалавека, адыгрываючае разнастайныя рол, пачынаючы ад аскетызму, вызваляючую празмерную прыхільнасць да матэрыяльных выгод або ачышчаючы ад граху ганарыстасці і эгаізму аж да містычнага паяднання з Богам, магчыма, дзякуючы таму, што міласціна, якую перажываеш у веры, дае чалавеку ўдзел у міласэрнай ласцы самога Бога.
Практыкаванне міласціны, якая вынікае з любові да Бога і людзей, з'яўляецца знакам любові Бога да людзей. "Дзякуючы адлучанасці ад багаццяў, якая дазваляе дзяліцца імі і адчыняе Каралеўства, вучні Езуса праз любоў да бедных і няшчасных падаюць сведчанне любові самога Айца, аб’яўленай праз Збаўцу. Гэта любоў паходзіць ад Бога, і да Яго ідзе. Ахвяраванні, прынесеныя на алтары, вучні Хрыстовы заўсёды прызнавалі як паднашэнне самому Богу".
Калі міласціна прасочыцца потам
Саборнае Пастанова пра апостальства свецкіх заклікае: "Няхай свецкія высока сябе цэняць і ў меру сілы падтрымліваюць справы дабрачыннасці і праекты сацыяльнай дапамогі прыватныя ці дзяржаўныя, ці міжнародныя, якія забяспечваюць эфектыўнай дапамогай патрабуючых асобаў і народы, працуючы у гэтай галіне разам з усімі людзьмі добрай волі”.
Пры практыкаванні міласціны трэба глядзець за тым, каб не "апаганьваць чысціню намераў пошукамі асабістай выгады або жаданнем улады" і памятаць пра такт, каб справядліва “звярнуцца да свабоды і годнасці чалавека, які атрымлівае падтрымку”. Аўтары ўказу таксама звярнулі ўвагу на тое, каб дапамога бліжняму была мудрая, каб тыя, хто яе атрымоўвае, вызваляліся ад залежнасці і станавіліся ўсё больш самадастатковымі.
У гэтым кантэксце нагадваюцца словы, якія паходзяць з першага стагоддзя і, верагодна, былі сфармуляваны раней, чым некаторыя з кніг Новага Запавету. Невядомы аўтар у Навуцы дванаццаці Апосталаў (Дзідахе) павучае чытача: "Дай кожнаму, хто просіць у цябе, і не патрабуй кампенсацыі, таму што Айцец хоча, каб мы з усімі дзяліліся нашымі ўласнымі дарамі. Шчаслівы той, хто дае паводле запаведзі, таму што нічым нельга яго папракнуць. Гора таму, хто бярэ! Калі бярэ, таму што ен патрабуе, ні ў чым нельга яму папракнуць, але калі не патрабуе, задумаецца для чаго ён узяў і навошта. Кінуты ў вязніцу, адкажа за ўсе свае дзеянні і не выйдзе адтуль, пакуль не верне апошняй капейкі". Але пасля гэтага папярэджання аўтар паэтычнай мовай папярэджвае перад неразумнай раздачай міласціны: "Сказана, аднак, яшчэ на гэту тэму: няхай твая міласціна замочыць потам рукі твае, пакуль даведаешся, каму даеш”.
Гэты аграфон – слова Езуса, не запісанае ў кананічных Евангеллях – аказваецца, і сёння вельмі актуальны, таму што дабрачыннасць павінна быць ажыццёўлена in veritate (па-сапраўднаму). Але цяжка не пазбавіцца ад ўражання, што ў нашы часы лепш было б заахвочваць да таго, каб міласціна не змагла прасачыцца потам праз моцна сціснутыя далоні. Ёсць розныя прычыны для таго, каб не дапамагаць бедным: ад жорсткасці сэрца аж да скідвання адказнасці за дабрачынную дзейнасць на дзяржаву і тую ж бюракратычную машыну. Тым не менш, дабрачыннасць для чалавека разважлівага, а тым больш для веруючага чалавека, павінна заставацца сёння неабходнасцю.
Мера хрысціянскай міласэрнасці
Калі прыняць тое, што ў жыцці хрысціяніна дабрачыннасць вынікае не толькі з патрабаванняў справядлівасці, але і з унутранага звышнатуральнага жыцця, якое ён атрымлівае праз праведнасць ад Святога Духа, такім чынам трэба лічыць, што дабрачыннасць будзе павялічвацца з ростам любові, а тая, у сваю чаргу, павялічваецца прапарцыйна ад прадуктыўных актаў любові. Чым вышэй ступень звыклай любові, тым больш веруючы будзе гатовы выказаць гэтую любоў.
Таму пытаюцца, не ведаючы Бога, тыя, хто хацеў бы пачуць канкрэтную падказку, колькі трэба даваць, каб быць "добрым" да Бога і людзей. У адваротным выпадку, адказ на гэтае пытанне павінен прагучаць, калі прыняць да ўвагі толькі патрабаванне справядлівасці – тады мера дабрачыннасці будзе вызначана на ўзроўні паміж патрэбай бліжняга і неабходнымі патрэбамі для ахвярадаўцы – ці інакш, калі паглядзець на дабрачыннасць як на частку духоўнага жыцця, якое вядзе ахвярадаўца. У апошнім выпадку мяжа дабрачыннасці значна пашыраецца.
Колькі? На самай справе нявызначана, калі прыняць да ўвагі, што Той, хто “багаты, дзеля вас стаў бедным, каб вас сваёй беднасцю зрабіць багатымі" (2 Кар 8,9). Хрысціянін вывучае больш сваё ўласнае сумленне, на колькі ён можа наслядоўваць кенозіс Хрыста, захоўваючы пры гэтым вольнае сэрца: "Кожны няхай робіць гэтак ж, як яму гаворыць яго ўласнае сэрца, не шкадуючы і не адчуваючы сябе пад прымусам, таму што Бог любіць радаснага дарыльшчыка” (2 Кар 9,7). Планка выстаўлена высока, дзесьці на вышыні крыжа:
„Няхай вашыя думкі будуць такімі, як у Хрысце Езусе.
Ён, будучы ў постаці Бога,
не скарыстаў з таго, каб быць нароўні з Богам,
але выракся самога сябе, прыняўшы постаць слугі,
прыпадобніўшыся да людзей.
І з выгляду стаўшы як чалавек,
прынізіў сябе, будучы паслухмяным ажно да смерці,
смерці крыжовай.” (Флп 2,5-8).
Славамір Затвардніцкі
Крыніца ekonomia.opoka.org.pl