Беспрацоўе вядзе да дэстабілізацыі, распаду і сацыяльнай дэградацыі сям'і. Аб гэтых надзённых праблемах сям'і і наступствах беспрацоўя разважае Славамір Затвардніцкі.
Узаемазалежнасць сям'і і працы
Трэба пераадолець спакусу асобна глядзець на сям'ю і працу так, нібы гэта рэчы фактычна незалежныя ад сябе. Прыватнае бачанне сям'і і эканамічны падыход да працы спрабуюць разарваць тое, што павінна разглядацца разам. Таму Ян Павел II заклікаў, каб гэтыя дзве сферы каштоўнасцяў – сям'і і працы – аб'яднаць паміж сабой: "Праца з'яўляецца асновай фарміравання сямейнага жыцця, якое з'яўляецца натуральным правам і пакліканнем чалавека. Гэтыя дзве сферы каштоўнасцяў – адна звязана з працай, а другая вынікае з сямейнага характару чалавечага жыцця – і яны павінны злучацца адна з другой належным чынам і пранікаць узаемна адна ў адну”.
Праца з’яўляецца каштоўнасцю сямейнага жыцця, бо яна з'яўляецца ўмовай стварэння сям'і і яе функцыянавання, якое патрабуе сродкаў падтрымкі, як правіла, атрыманых у выніку працы. А таксама таму, што "праца і працавітасць павінны ўплываць на ўвесь працэс выхавання ў сям'і, бо кожны "становіцца чалавекам" паміж іншымі праз працу, а стаць чалавекам – мэта ўсяго працэсу навучання”. Папа бачыць два аспекты працы, якія ўзаемна дапаўняюць адзін аднаго і аб’ядноўваюць: праца як умова жыцця і падтрымка сваёй сям'і і праца, як умова дасягнення мэты сям'і, асабліва ў сферы адукацыі. “Сям'я, на самой справе, з'яўляецца адначасова супольнасцю, якая можа існаваць дзякуючы працы і з'яўляецца першай унутранай школай працы для кожнага чалавека”.
Так што можна сказаць, што праца рэалізуе пакліканне чалавека як асобы і як члена сям'і. Дзякуючы працы ён можа рэалізаваць сваё пакліканне да таго, каб "валодаць зямлёй пададзенай”, а таксама да таго, каб развіваць сямейнае жыццё – натуральнае права і пакліканне чалавека. Маючы гэта на ўвазе, можна зрабіць выснову, што “сям'я, якая пакутуе ад беспрацоўя, падвяргаецца рыску немагчымасці ў поўнай меры рэалізаваць свае мэты”. А часта і ўвогуле функцыянаванне сям'і аказваецца пад пагрозай, так што беспрацоўе з'яўляецца трагедыяй для сям'і і катастрофай для грамадства, таму што маральна негатыўныя наступствы праявяцца не толькі ў сям'і, але праз яе і ў грамадскім жыцці.
Даследаванні пра ўплыў беспрацоўя
Варта прыгадаць тут даследванне масавага беспрацоўя, якое было праведзена ў невялікай вёсцы недалёка ад Вены. Апублікаваны ў 1933 годзе дослед “Беспрацоўныя з Марыенталь” паказваюць вынікі даследаванняў у галіне псіхічнага здароўя і сацыяльных наступстваў беспрацоўя, якія ўзніклі пасля распаду заводу, які даваў занятасць мясцовым жыхарам. Вядома, першы эфект беспрацоўя была матэрыяльная беднасць – грошай ад сацыяльнай дапамогі было недастаткова, каб задаволіць самыя надзённыя патрэбы жыцця, так што ніхто не здзівіўся знікненню катоў і сабак, а на крадзеж вугалю заплюшчвалі вочы.
Наступства не абмяжоўваліся толькі матэрыяльнай беднасцю. Перад закрыццём завода горад гудзеў жыццём супольнасці з многімі палітычнымі арганізацыямі, культурнымі і спартыўнымі. Пасля закрыцця "горад і яго жыхары паказваюць сябе даследчыкам як стэрыльная супольнасць, у якой ніхто не зацікаўлены ў чужой справе або агульных справах, і нават у якой ніхто не хвалюецца аб сваіх справах”. Хоць у іх было больш часу, але жыхары Марыенталю не клапаціліся аб тым, што раней непакоіла іх, нават знізілася чытанне кніг.
У выніку страты рэжыму, які быў уведзены працай на фабрыцы і які вызначаў час на працу і на адпачынак, на абавязкі і задавальненні, змянілася пачуццё часу ў беспрацоўных. Адсутнасць такога компасу стала прычынай таго, што тыя, каму больш не трэба было спяшацца, не пачыналі нічога новага. "Даследнікі папрасілі некаторых беспрацоўных, каб на працягу нейкага часу запісвалі, як яны праводзяць свой час. Вынікам былі пратаколы летаргіі”, у якіх асноўнымі момантамі дня былі ежа, уставання са сну і адыходу да сну. Мужчыны не мелі ніякага ўяўлення разумнага правядзення часу. Жанчыны спрабавалі гаспадарыць пры нізкім узроўні фінансавання, клапаціліся пра дом і пра дзяцей. Можна сказаць, што, хоць праца жанчын не была аплочаная, але яны не засталіся без працы.
Беспрацоўе прывяло да выхаду з нармальных (ва ўмовах працы) сацыяльных кантактаў, так што сацыяльнае жыццё было абмежавалася сямейнымі адносінамі. Не цяжка здагадацца, што замыканне толькі ў такім крузе прывяло да напружанасці ў многіх сем'ях, тым больш, што вопыт беспрацоўя сярод мужчын і жанчын аказаўся такім розным. Асабліва негатыўныя наступствы беспрацоўя даследчыкі адзначылі ў дзяцей і падлеткаў, якіх таксама ахапіла рэзыгнацыя, расчараванне – увогуле не сутыкальнае ў нармальных умовах сярод маладых людзей, якія ад прыроды павінны бурліць жыццём.
Наступствы беспрацоўя ў сям'і
Даследаванні, у тым ліку сучасныя, па справе беспрацоўя паказваюць, -- кажа аўтар кнігі Капітал. Мова ў абарону чалавека – што яно азначае "для пацярпелых і іх блізкіх вялікую пакуту, якая, акрамя страты сродкаў да існавання ўключае ў сябе шмат іншых негатыўных наступстваў (...) Беспрацоўныя пакутуюць не толькі з-за фінансавых абмежаванняў, якія і сёння спалучаюцца са стратай працоўнага месца".
Члены сям'і, якіх закранула беспрацоўе, перажываюць негатыўныя наступствы, якія складаная сітуацыя аказвае на іх асабовасць. Яны губляюць надзею на будучыню і магутнасць, неабходную для фарміравання свайго лёсу; ізалююцца ад сацыяльнага жыцця і не займаюцца сваімі папярэднімі інтарэсамі; яны губляюць кошт часу і не ведаюць, як выкарыстоўваць яго. З часам пачынаюць хварэць – і фізічна, і псіхічна, што, зрэшты, не дзіўна, калі зразумець, што мы жывем у "грамадстве працы", у якім сацыяльнае прызнанне залежыць ад наяўнасці працы і яе тыпу, а яе адсутнасць выклікае пачуццё ізаляцыі (выключэння) з грамадскага жыцця.
Ўспрыманне залежнасці сям’я – работа паслядоўна прыводзіць да разумення ўзаемасувязі беспрацоўя і сям'і. "Сітуацыі беспрацоўя адлюстроўваюцца матэрыяльна і духоўна на сям'і, падобна як напружанасць і крызісы аказваюць негатыўны ўплыў на адносіны і прадукцыйнасць на працоўным месцы". Беспрацоўе прыводзіць да "дэстабілізацыі, распаду і дэградацыі сацыяльнай сям'і. Адсутнасць працы або пагроза яе страты прымушае да пастаяннай барацьбы за выжыванне і напаўняе страхам перад будучыняй, абмяжоўвае магчымасці і магчымасці для дзеянняў, прыводзіць да страты надзеі. Беднасць становіцца крыніцай напружанасці і канфліктаў паміж членамі сям'і, асабліва паміж бацькамі і дзецьмі, што можа прывесці да страты бацькоўскага аўтарытэту”.
З той прычыны, што "беспрацоўе з'яўляецца ў наш час адным з самых сур'ёзных пагроз для сямейнага жыцця і становіцца праблемай для грамадства”, Касцёл павінен шукаць прыдатныя рашэнні для барацьбы з гэтай шкоднай з'явай. Гэтай тэме трэба прысвяціць асобны артыкул.
Славамір Затвардніцкі
Крыніца ekonomia.opoka.org.pl