Невялікі пасёлак Гожа знаходзіцца ў 15-ці км на поўнач ад горада Гродна. Там ужо 15 гадоў выконвае душпастырскую паслугу кс. Павел Шанчук. Як святар ён не толькі думае пра будучае, але і цікавіцца гісторыяй, і імкнецца захаваць для нашчадкаў частку мінулага. Па словах ксяндза, шкада, калі рэчы даўніны незаўважна сыходзяць у нябыт.
Запал да калекцыяніравання – з малых гадоў
Захапленне кс. Паўла сягае каранямі яшчэ ў часы дзяцінства. Раней гэта былі маркі, манеты, цяпер – медальёны, крыжыкі і шмат чаго іншага. “Неяк усё само сабою атрымалася, – распавядае святар. – Некаторыя экспанаты знаходзіў сам. Часам штосьці дарылі. Затым пачаў набываць з рук. І закруцілася...”.
Кс. Павел дэманструе экспазіцыю, на якой прадстаўлены медальёны з выявамі Езуса Хрыста, Марыі, шматлікіх святых, а таксама з адлюстраваннем разнастайных сцэн з Евангелля. Святар з гонарам паказвае першы экспанат, які з’явіўся ў калекцыі – медальён св. Яна Непамуцэна. На яго адваротным баку – Маці Божая Чанстахоўская.
“Марыйныя медальёны на нашых землях, напэўна, найбольш папулярныя пасля езуіцкіх з выявамі св. Ігнацыя Лаёлы і св. Францішка Ксаверыя, – зазначае кс. Павел. – У калекцыі бачым адбіткі Маці Божай са сваім Сынам, у коле Святой Сям’і, працятую мячамі, у атачэнні анёлаў, з ружанцам у руцэ... Шмат медальёнаў, прысвечаных Маці Божай Вастрабрамскай, Чанстахоўскай, Пачаеўскай, Бярдзічаўскай, Жыровіцкай, Бялыніцкай, Барунскай. Усе гэтыя абразы ўшаноўваюцца вернікамі нашых і суседніх зямель”.
Адметныя экземпляры
Часам знаходкі здзіўляюць сваёй геаграфіяй. “У маёй калекцыі некалькі медальёнаў з выявай Маці Божай Аўстрыйскай, Іспанскай”, – гаворыць кс. Павел. У размове са святаром прыходзім да высновы, што артэфакты маглі застацца ад салдат з далёкіх краёў, якім даводзілася ваяваць на нашых тэрыторыях.
Сярод незвычайных экспанатаў кс. Павел вылучае медальён, што выраблялі як абярэг падчас эпідэміі чумы.
“А вось шасціканцовы крыж «каравака», некалькі стагоддзяў таму папулярны ў Польшчы, – звяртае ўвагу святар. – Яго яшчэ называлі «халерным крыжом», бо лічылася, што ён захоўваў ад розных хвароб. На абодвух гэтых рэчах выява Марыі – Маці ласкі Божай”.
Агулам калекцыя медальёнаў налічвае прыблізна 260 штук. Святар збірае яе каля 10-ці гадоў. У калекцыі ёсць і каталіцкія, і праваслаўныя медальёны. Яны адрозніваюцца выявамі святых, якія ўшаноўваюцца ў абедзьвюх Цэрквах, а таксама надпісамі: праваслаўныя часцей за ўсё рабіліся па-стараславянску, каталіцкія – на латыні (сустракаюцца таксама па-польску і па-іспанску). У большасці выпадкаў медальёны выпускаліся з нагоды каранацыі абразоў, кананізацыі святых. Ёсць і нейкія прыватныя матывы, як, напрыклад, адпраўленне святаром прыміцыйнай Імшы. “Чым больш экспанатаў у калекцыі, тым мацней жаданне сістэматызаваць інфармацыю пра іх. Над яе зборам працую ўжо на працягу 2-ух гадоў”, – прызнаецца святар.
Ад хобі да спецыялізавання
Кс. Павел распавядае, што раней медальёны чаканілі з медзі, бронзы. Пазней у якасці матэрыялу пачалі выкарыстоўваць алюміній, срэбра. Яшчэ адной з прыкмет, па якой можна распазнаць час вырабу, з’яўляецца вушка медальёна. У большасці выпадкаў, калі не прадугледжана дадатковае, злучальнае вушка (якое можам назіраць і ў сённяшніх упрыгожаннях), то медальён адносіцца да ХVІІ–ХVІІІ стагоддзяў. Інакш – маем справу з больш сучасным вырабам.
У асноўным, медальёны вырабляліся ў манаскіх ордэнах. “Іх насілі на шыі або на руцэ, на поясе або на ружанцы выключна духоўныя асобы або свецкія з ліку багатых, – распавядае святар. – Праз нейкі час медальёны налаўчыліся вырабляць народныя ўмельцы, з-за чаго тыя сталі даступнымі для шырокага кола вернікаў. Майстры-самавучкі стваралі формы з гатовых экземпляраў і адлівалі іх са сплаву волава, рабілі т. зв. «пераліўкі». Такія медальёны адрознівае некаторая нязграбнасць, невыразнасць абрысаў”.
Найбольш прыгожыя медальёны ў калекцыі, якія адразу кідаюцца ў вочы, адчаканены ў Рыме, пра што сведчыць надпіс “Roma” унізе вырабу. Яны вылучаюцца рэзкасцю і дакладнасцю найменшых дэталяў. “Такая якасць! Нават пры сённяшніх тэхналогіях гэта цяжка паўтарыць”, – адзначае кс. Павел.
Пра жаданне дадаць у калекцыю свой медальён
Святар ужо доўгі час выношвае ідэю чаканкі медальёна з выявай Маці Божай Суцяшэння, спісанай з цудатворнага абраза, які займае ў парафіяльнай святыні цэнтральнае месца над алтаром. Эскіз ужо даўно гатовы – чакае рэалізацыі на справе. Як зазначае пробашч, у планах выпусціць яго да 150-годдзя кансэкрацыі касцёла. Юбілей прыпадае на восень 2019 года.
У парафіі глыбока ўшаноўваецца Маці Божая. Яе заступніцтву мясцовыя вернікі прыпісваюць уратаванне касцёла падчас Першай сусветнай вайны. Паводле сведчанняў відавочцаў, на небе бачылі выяву Найсвяцейшай Маці, якая сваім шырокім плашчом укрывала святыню ад куль і снарадаў. З нагоды гэтай падзеі ў першай палове ХХ стагоддзя быў напісаны абраз з адпаведным сюжэтам, пазней выдалі паштоўку. Некалькі гадоў таму над цэнтральным уваходам у касцёл на аснове таго ж сюжэта стварылі вітраж.
“Чамусьці першая малітва, якая прыходзіць у галаву, калі напаткаюць цяжкасці, менавіта «Тваёй абароне». У многіх людзей. Я таксама з гэтай катэгорыі, – адзначае святар. – Неаднаразова адчуваў апеку Маці Божай у сваім жыцці. Упэўнены, Марыя ніколі не пакіне таго, хто трапіў у бяду. Яна – наша галоўная заступніца перад Богам. Як клапатлівая маці, Марыя суперажывае чалавеку і заўсёды выступае ў яго абарону”.
Ангеліна Пакачайла