Здрада Юды была, бясспрэчна, пакутлівай для іншых апосталаў. Чалавек, якога яны лічылі сябрам, выдаў Езуса. Яны павінны былі з гэтым фактам неяк справіцца, паколькі не мелі магчымасці спытаць яго, чаму ж ён здрадзіў. Юда павесіўся адразу пасля арышту Настаўніка. Апосталам заставалася спадзявацца на свае ўласныя здагадкі. І да гэтага часу ніхто напэўна не ведае адказу на гэтае пытанне. Аднак існуе некалькі гіпотэз.
Гіпотэза 1: дзеля грошай?
Аўтар чацвёртага Евангелля, якога традыцыя атаясамлівае з апосталам Янам, асабліва рэзка апісвае Юду. Кожны раз, калі яго ўспамінае, ён не можа ўтрымацца ад прысваення яму найгоршых рысаў. Менавіта чацвёртае Евангелле стала падставай для рэзка негатыўнага вобразу Юды.
Так, згодна з Янам, прычынай здрады была простая сквапнасць. Знамянальнай з'яўляецца сцэна памазання Езуса каштоўным алеем. Паводле Евангелля ўчынак жанчыны выклікаў незадаволенасць сярод вучняў, якім не падабалася такое марнатраўства ў кантэксце патрэбаў бедных (пар. Мк 14, 3-5, Мц 26 6-13). У Евангеллі ад Яна незадаволенасць учынкам Марыі выказвае толькі Юда. Акрамя таго, Ян тлумачыць, што прычынай гэтага былі зусім не высакародныя намеры, а зладзеяватая натура Юды: "Тады адзін вучань Ягоны, Юда Сымонаў Іскарыёт, які хацеў выдаць Яго:"Кажа тады адзін з вучняў Яго, Юда Іскарыёт, які меўся Яго выдаць:"чаму не прадалі гэтага алейку за трыста дынараў і не раздалі ўбогім?" А сказаў гэта не таму, што дзеля ўбогіх цікавіўся ім, але таму, што быў злодзей ды, маючы грашовы капшук, насіў тое, што туды кідалі" (Ян 12, 4-6).
Згодна з гэтым напрамкам, Якаў Варагінскі ў "Залатой легендзе" тлумачыць здраду Юды так: "За кароткі час перад Мукай Госпада нашага, раззлаваўся [Юда] за тое, што не прададзена духмянай мазі, якая была дадзена Езусу і якая каштавала трыста дынараў: ён, вядома, меў намер прысвоіць гэтую суму. Таму пайшоў да габрэяў і прадаў Хрыста за трыццаць срэбранікаў". Ці сапраўды Юда прысвойваў грошы вучняў і Езуса? Ці даказана гэта? Сумняваюся ... Я лічу, што Ян так разгневаўся на Юду пасля здрады, што нават прыпісаў яму таксама ўяўную крадзеж. Гэта як у фільме "Што зробіш, як мяне зловіш" ("Co mi zrobisz jak mnie złapiesz" 1979 гг.): Прыбіральшчыца абвінаваціла кліента крамы ў крадзяжы, таму што ён вырваў у яе з рук працоўны інструмент; прадавец дадала: "І п'яніца! Таму што кожны п'яніца - гэта злодзей". У гэтым выпадку разважанні Яна былі, верагодна, падобныя: "Калі ён здрадзіў Настаўніка, несумненна, рабаваў нас таксама". Аднак калі Юда быў абраны скарбнікам, то, думаю, да яго мелі давер. Важна адзначыць, што менавіта яму даверылі агульныя грошы, а не, напрыклад, Мацвею, які, як былы мытнік, быў знаёмы з фінансавымі пытаннямі.
Вядома, тое, што за выданне Езуса юда атрымаў узнагароду ў выглядзе трыццаці срэбранікаў, - гэта факт; але ці азначае гэта, што прычынай здрады былі грошы? Сінаптычная Традыцыя, адзіная, успамінае візіт Юды да першасвятароў (Мц 26, 14-15; Мк 14, 10-11; Лк 22, 3-6), не гаворыць, што матывам была ўзнагароджанне. У рэшце рэшт, прадаўшы Езуса, Іуда не сарваў джэк-пот. Трыццаць срэбранікаў - не занадта высокая цана; столькі каштавала карова ці танны раб. Таму, магчыма, гэтая сума была сімвалічнай?
Той факт, што сума была настолькі мізэрнай, для многіх з'яўляецца падставай лічыць, што матывы Юды былі далёка не фінансавымі.
Гіпотэза 2: ім авалодаў д'ябал?
Другая гіпотэза аб здрадзе Юды мяркуе, што ён падпарадкоўваўся сатане (Ян 6, 70-71, 13, 2, 27; Лк 22 2-4). Яна сведчыць, што Юда адвярнуўся ад свайго паклікання (Дз 1, 24-25) і аддаў сваю свабоду на паслугу "вечнага ворага". Гэта сведчыць аб тым, што апостал-здраднік быў усяго толькі інструментам. Ініцыятарам дзеянняў Юды, і, такім чынам, аўтарам плана выдаць Езуса, быў сам д'ябал: "І ў час вячэры, калі д'ябал ужо падступіўся да сэрца Юды Сімонава Іскарыёта, каб выдаў Яго" (Ян 13, 2). Згодна з Лукой, да апантанасці дайшло, калі набліжалася свята Вялікадня: "Набліжаўся ж дзень свята праснакоў, які называецца Пасхай.(...) Шатан жа увайшоў у Юду, якога празвалі Іскарыётам, аднаго з дванаццаці" (Лк 22, 1,3). Затое Ян кажа, што сатана ўвайшоў у сваю ахвяру толькі на Тайнай вячэры (да таго ж, толькі пасля таго, як Юда атрымаў ад Езуса кавалак хлеба): "І па кавалку хлеба ўвайшоў у яго шатан" (Ян 13, 27а). З гэтага пункту гледжання словы Езуса: "Што ты робіш, рабі хутчэй ..." (Ян 13, 27б) могуць быць звернуты не да вераломнага апостала, але да д'ябла. Некаторыя апокрыфы ўяўляюць Юду як асобу, адзначаную злом, якая з дзяцінства мела д'ябальскую натуру. Такому погляду спрыяюць словы Езуса, якія Ён сказаў задоўга да здрады, маючы на ўвазе Юду: "Ці не дванаццаць вас Я выбраў? А адзін з вас д'ябал" (Ян 6, 70).
У вышэйзгаданай "Залатой легендзе" маці Юды прыснілася, што яна народзіць монстра. Таму бацькі пазбавіліся дзіця, паклаўшы яго ў кошык і кінуўшы ў раку. Малога Юду ўзяла каралева выспы Іскарыёт. Калі на свет з'явіўся сапраўдны сын каралевы, Юда забіў свайго брата і ўцёк. Пасябраваў з маладым Пілатам. Затым, як Эдып, у выніку няшчаснага выпадку забіў уласнага бацьку і ажаніўся са сваёй маці. Калі праўда адкрылася, маці паслала яго прасіць прабачэння ў Хрыста і адбываць з Ім пакаянне. Вось такім чынам Юда далучыўся да вучняў Езуса ...
Як бачым, існавала тэндэнцыя паказаць Юду як істоту зла, якая робіць толькі зло і жыве толькі для зла, а таму здрада была проста натуральным следствам характару Юды. Было б нават дзіўна, калі б ён не здрадзіў. У сваю чаргу "Арабскае Евангелле дзяцінства Збаўцы" кажа, што Юда з дзяцінства быў апантаны д'яблам. Маці прывяла яго да Езуса, Юда спрабаваў Яго ўкусіць. Гэта яму не ўдалося, але ён ударыў Езуса ў бок - той, які пасля быў прабіты кап'ём. Праўда, сатана пакінуў маленькага Юду па загаду Езуса, аднак затым вярнуўся.
Такія глупствы выдумляла чалавечая фантазія ў сярэднявеччы.
Гіпотэза 3: па асабістых прычынах
Гэтых асабістых прычын мы не ведаем, таму можам падставіць сюды што заўгодна. Некаторыя апокрыфы мяркуюць, што Юда здрадзіў Езуса, таму што так загадала яму ... яго жонка. А жонка гэтая "злая жанчына была". Ідэя на самай справе кур'ёзная, каб перакладаць адказнасць на жонку. Мабыць, яе прыдумалі нейкія жанчынаненавіснікі.
Згодна з эфіёпскім "Пакутніцтвам Пілата", жонкай Юды была ... сястра Бараббы. Калі арыштавалі яе брата, яна пайшла да Езуса за дапамогай. Не атрымаўшы яе, яна звярнулася да жонак габрэйскіх старэйшын, што ў рэшце рэшт прывяло да ўкрыжавання Езуса. Юда, можа б і не аддаў Езуса, аднак ён баяўся сваёй жонкі, якая ў парыве гневу магла нарабіць бяды.
Персанаж злой жонкі Юды таксама прысутнічае ў некаторых рукапісах "Евангелля ад Нікадзіма". Гэта яна падказала Юдзе спосаб выдаць Езуса і не жадала верыць у Яго будучае уваскрасенне, нягледзячы на згрызоты сумлення свайго мужа.
Згодна з "Кнігай Уваскрасення Езуса Хрыста ад святога Варфаламея", жонка Юды была няняй сына Юзафа з Арыматэі, і калі апостал-здраднік узяў трыццаць срэбранікаў, дзіця адмовілася смактаць яе грудзі (2, 1-2).
Вядома, у кананічных Евангеллях нічога пра імаверную жонку Юды не згадваецца. Невядома, ці ён наогул быў жанаты. Трэція спекулююць, нібыта ... Юда раўнаваў Марыю Магдаліну, якая была без памяці закахана ў Езуса і не давала Юдзе ніякай надзеі. Ён таемна любіў яе і не мог глядзець на поўнае глыбокай пашаны стаўленне Магдаліны да Езуса. Вось і маем сцэнар рамана з бразільскай мыльнай оперы. Пра любоў да Юды Марыі Магдалены спявае Ледзі Гага, пра яе распавядае мноства раманаў. Цяжка гэта неяк растлумачыць, таму што нават у апокрыфах нічога на гэтую тэму не знойдзем.
Гіпотэза 4: ён першапачаткова быў шпіёнам
Некаторыя лічаць, што Юда першапачаткова апынуўся сярод дванаццаці вучняў як сакрэтны агент і інфарматар. І, такім чынам, першапачаткова рэалізаваў задуму, даручаную яму ... А ўласна, кім? Чыім агентам мог бы быць Юда? Сінедрыёна? Ірада? Рымлян?
Нельга "праверыць" Юду. У нас няма доступу да яго "партфоліо". Згодна з апакрыфічнай "Гісторыяй Юзафа з Арыматэі" Іскарыёт быў фарысеем, пляменнікам Каіафы (1, 3), а да вучняў далучыўся для таго, каб ісці за Хрыстом. Намагаўся злавіць Яго на ілжывым слове, за гэта штодня атрымліваў залатую дыдрахму. Такім чынам, трыццаць срэбранікаў былі толькі дадаткам да стабільнай платы інфарматара.
Гіпотэза 5: расчараваны тэрарыст
Адна з тэорый, якія тлумачаць прычыну здрады Юды, кажа, што апостал расчараваўся ў Езусе. Чаму? Юда - як і многія іншыя габрэі - чакаў, што са з'яўленнем на зямлі Месіі будзе знята ярмо рымскага рабства і адродзіцца царства Ізраіля. Пераломным момантам мог стаць уезд у Ерусалім у Вербную Нядзелю. Езуса віталі натоўпы - сярод іх былі ў асноўным людзі з правінцыі, якія прыбылі ў горад на габрэйскае свята. З розных перакладаў мы ведаем, што як Сінедрыён, так і жыхары горада былі вельмі варожа настроены ў стаўленні да Езуса. Бачачы бяссілле Хрыста, які быў няздольны пераканаць габрэйскую раду ў сваёй праваце, Юда мог расчаравацца ў Ім і ў тым, што Ён прапаведаваў.
"Іскарыёт" (гр. "Iskariotes"), як мяркуюць, азначае "чалавек з Іскарыёту" (габр. "Isz Karioth"). Гэтая мясцовасць, размешчаная паблізу Хэўрона, двойчы з'яўляецца ў Бібліі (Нав 15, 25; Ам 2, 2). Некаторыя, аднак, мяркуюць, што назва з'яўляецца вытворным ад грэцкага слова "sikarios". Гэта назва паходзіць ад слова "sica", г. зн. кароткі меч, кінжал, які мужчыны звычайна хавалі ў складках мантыі. Такім чынам, "sicarios" - гэта "той, хто забівае кінжалам".
Магчыма, Юда належаў да нейкага братэрства палітычных забойцаў, члены якога зваліся Сікарыо і забівалі прыхільнікаў рымскай улады. Юда мог быць такім змагаром за свабоду Ізраіля і спадзяваўся выкарыстаць Езуса ў сваіх уласных мэтах. Калі так, то, верагодна, ён адчуў глыбокае ўзрушэнне, калі пераканаўся, што нашчадак Давіда і меркаваны Месія не збіраецца ліквідаваць рымскую ўладу ў Юдэі. Ён ставіўся да Яго як да нацыянальна-рэлігійнага лідэра, але калі зразумеў, што Хрыстос не мае намеру змагацца з рымлянамі, і нейкае духоўнае царства не ад свету гэтага для Яго важней, чым лёс Абранага народа, то вырашыў выдаць Яго, паколькі палічыў вучэнне Езуса небяспечнай справай для вызваленчай барацьбы.
Гіпотэза 6: згодна з даручэннем Езуса
Існуе таксама гіпотэза, што Юда быў самым разумным і самым адукаваным з усіх вучняў Езуса. На самой справе гэта толькі ён разумеў свайго Настаўніка. Юда здрадзіў Езуса па Яго загаду, каб спраўдзіліся словы Пісання і адбылося Адкупленне свету. Надзвычай важнае значэнне маюць словы: "Што маеш рабіць, рабі хутчэй ..." (Ян 13, 27). Згодна з далёкай ад артадоксіі інтэрпрэтацыяй, гэтыя словы маюць характар заахвочвання, нават благаслаўлення. Яны як быццам складаюць эзатэрычны заклік, адказаць на які можа толькі абраны вучань. Паколькі Езус адрасаваў гэтыя словы непасрэдна Юдзе, гэта даказвае, што той дзейнічаў у цесным узаемадзеянні з Езусам. Такім чынам, па сутнасці, адмаўляецца сам акт здрады. Паколькі ніякай здрады не было. Быў толькі сакрэтны і таямнічы план.
Евангелле напісалі вучні, якія не ведалі план Езуса і Юды. Яны не зусім разумелі, што адбываецца, таму што былі простымі людзьмі без вытанчаных уменняў. Гэта значыць Юда быў абскарджаны іншымі.
Яны выйшлі сухімі з вады, яны былі добрымі і вернымі, а ахвярным ягняткам стаў Юда, які быў злым, подлым і спакусіўся на грошы. Прыхільнікі гэтай гіпотэзы ідуць яшчэ далей і нават падвяргаюць сумневу самазабойства Юды. У прыватнасці, сцвярджаюць, што Юду забілі раз'юшаныя вучні Езуса (не абавязкова ўсе, але некаторыя з іх). Вядома, што Пётр быў запальчывым і без ваганняў схапіў меч у Гефсіманскім садзе, пазбавіўшы вуха раба першасвятароў (Мц 26, 51). Пасля смерці Езуса вучні былі разбітыя і разгубленыя. Без лідэра, без настаўніка. Памылкова растлумачыўшы ўчынак Юды, яны злавілі яго і забілі, а потым дамовіліся, што будуць казаць, што ён пакончыў з сабой. З часам версіі крыху пераблыталіся, і самі вучні забыліся, пра што дамаўляліся (то Юда павесіўся, то кінуўся ў прорву) і таму Дзеі Апосталаў апісваюць, што ўпаў тарчма (а можа быць, галінка зламалася, на якой павесіўся), затым разддёрся напалам, ды вылілася ўсё нутро яго ( Дз 1, 18).
2006 год СМІ ускалыхнула сенсацыя: знойдзена і апублікавана апакрыфічнае "Евангелле ад Юды", раней вядомае толькі з нататак Айцоў Касцёла. Сенсацыю раздулі да мяжы. На першых старонках газет і ў электронных сродках масавай інфармацыі можна было прачытаць сенсацыйныя загалоўкі, такія як "Новы твар Юды", "Ці зменіць Касцёл сваё вучэнне?", "Юда не здраджваў Езуса".
Згодна з гэтым творам, напісаным ў асяроддзі нейкай гнастычнай секты, адзіным праўдзівым вучнем Езуса быў Юда, а іншыя апосталы былі абраныя толькі для кантрасту. Нічога не разумелі, а Езус пастаянна з іх смяяўся і высмейваў іх глупствы, ставячы Юду за ўзор. Юда здрадзіў Езуса па Яго ўласным жаданні, каб Хрыстос мог пакінуць цела і пакінуць гэты свет. Так больш-менш выглядае ўтрыманне апокрыфа, які выклікаў масавую сенсацыю і ідэю змяніць вучэнне Касцёла. Аднак на самай справе цяжка зразумець, чаму думкі пэўных гностыкаў маюць раптам знішчыць тое, што выражае Касцёл.
Гіпотэза 7: каб Езус праявіў сваю моц
Цалкам магчыма, што Юда быў гарачым нацыяналістам і патрыётам, і ў той жа час цвёрда верыў, што яго настаўнік быў Месіяй. Бо бачыў азнакі і цуды. Ён бачыў размножанне хлебу, ацаленне і нават уваскрашэнне мёртвых. Хто мог выстаяць перад такой сілай? Юда чакаў, калі яго Настаўнік выступіць супраць рымскай улады. Нецярпенне адносна таго, што настаўнік да гэтага часу блукае па ўсёй правінцыі і дае ўніклівыя адказы замест рашучых мер, заахвоціла яго да дзеянняў. Цалкам магчыма, што ён хацеў паставіць Езуса ў такую сітуацыю, каб у Яго не было іншага выбару, акрамя як пачаць вялікую справу ачысткі Палестыны ад акупантаў. Здрадзіў Езуса, каб нейкім чынам прымусіць дзейнічаць, гэта значыць, дапамагчы ў завяршэнні месіянскага паклікання.
Юда верыў, што падчас непазбежнага арышту Езус праявіць сваю моц і падыме габрэйскае паўстанне.
Пачнецца нарэшце трыўмфальнае шэсце да ўлады, рымляне будуць выцесненыя, карумпаваныя прадстаўнікі касты жрацоў пакараныя, а Месія будзе сядзець на троне Ізраіля, адраджаючы былую славу Абранага народа. Аднак, паколькі Езус дазволіў сябе схапіць, Юда мог вырашыць, што Настаўнік з Назарэта не з'яўляецца тым чаканым Месіяй, а, такім чынам, ён выдаў на смерць нявіннага чалавека. Таму ён вярнуўся да першасвятароў і данёс на самога сябе: "Зграшыў я, выдаючы кроў бязвінную" (Мц 27, 4а). Такім чынам ён хацеў выратаваць Езуса, якому пагражала смерць. Аднак яго заклікі засталіся без адказу сярод тых, хто лічыў сябе праведнымі: "Дык што ты хочаш ад нас? Ты сам глядзі!" (Мц 27,4б). Пацверджанне невінаватасці арыштанта, паводле законаў, панаваўшых у I стагоддзі пасля Раства Хрыстова, павінна было прывесці да спынення суда і перагляду справы (Сінедрыён 6, 1). Аднак гэтага не адбылося. Юда назіраў за тым, што адбываецца, з узрастаючым жахам. Такое развіццё падзей уяўляецца мне вельмі верагодным; акрамя таго, гэта разумна тлумачыць самагубства Юды, закатаванага згрызотамі сумлення.
А як было на самай справе? Хто ведае ...
Паводле stacja7.pl