”Калі ў мяне дыягнаставалі рак, мне стала страшна. У нейкі момант я засмяяўся ірацыянальным смехам, сказаўшы сабе: “Качкоўскі, не хвалюйся, гэта немагчыма сапсаваць, немагчыма памерці напалову або толькі трохі. Гэта ў цябе, безумоўна, атрымаецца".
Са святаром Янам Качкоўскім размаўляе Кацярына Кубісёўская. Працяг
...Айцец, а як вы размаўляеце?
Аднойчы я сустрэў жанчыну, якая пакутавала ад метастатычнага мелкаклеткавага рака лёгкіх на позняй стадыі. Жанчына сцвярджала, што ў яе грып. Сын сказаў: "Я не даў маёй маме прачытаць дакументы выпіскі з лякарні, таму што мая маці ніколі не цікавілася дакументамі". Але як маці можа цікавіцца, калі сын схаваў яе акуляры высока на шафе? Я бачу, што яна не ўпэўнена, штосьці прапускае, занепакоеная, я паўтараю сімптомы: "У вас кашаль трымаецца тры месяцы, патлівасць, тэмпература, антыбіётыкі амаль не дапамагаюць, мы павінны перастаць рабіць выгляд, што ў вас грып".
Тады я гляджу на рэакцыю пацыенткі. Калі я бачу, што яна баіцца, раблю крок назад, менавіта ў межах тэрапеўтычнага прывілея. Але я не кажу, што гэты "грып" мы можам выгнаць іншымі метадамі, таму што гэта было б хлуснёй. Тым не менш тэрапеўтычны прывілей –гэта нешта іншае, як выдаванне праўды па лустачках, колькі пацыент у стане ўзяць –я падкрэсліваю, праўды.
Святар часта павінен рабіць гэты крок назад?
Палова людзей не хоча гэтага ведаць, і трэба гэта паважаць. Іншую палову, больш адкрытую, трэба дробнымі крокамі падрыхтоўваць да канфрантацыі. Вядома, гэта не робіцца за пяць хвілін. Першай размовы нават не распачынаю, калі маю на яе менш чым паўгадзіны. Першыя 30-40 хвілін сустрэчы мы даведваемся адзін пра аднаго. Пазней з’яўляецца нітка даверу. І трэба пазбегнуць пафасу. Калі вы ідзяце з суровым выглядам, свечкамі і ладанам, вядома, што ўсё будзе дрэнна.
Доктар, каб выказаць пацыенту дыягназ, мае каля пяці хвілін…
Пяць можна добра выкарыстаць. Не абавязкова так, як у "Да дабра і да зла" схапіць за руку, але паглядзець глыбока ў вочы і сказаць: "Спадарка Крысціна, у мяне няма добрай навіны для вас. Я падазраю, што адбываецца нешта дрэннае. Прашу толькі не бойцеся, мы ўсё яшчэ ўважліва пратэстуем, папрашу прыйсці да мяне праз два тыдні, калі вынікі будуць гатовыя". І даць Крысціне парады: "Я папрашу вас звярнуцца да доктара Пікуцінскага і разлічваць на мяне". Тады такі чалавек атрымлівае заданне, і пры магчымасці мы даем папераджальны стрэл: "Адбываецца штосьці дрэннае і ў мяне няма добрых навінаў”, але і крок назад, падтрымка – не бойцеся, мы будзем актыўна працаваць.
Калі Крысціна за гэтыя два тыдні даведаецца, што ўсе вельмі дрэнна, а лекар можа прапанаваць толькі паліятыўнае лячэнне, што святар можа зрабіць для яе?
Святар ці лекар павінен растлумачыць, што паліятыўнае лячэнне гэта не канец барацьбы, што мы і далей будзем працягваць змагацца, падаўжаючы жыццё і клапоцячыся аб яго якасці. Яшчэ адной праблемай з'яўляецца пытанне страху, пра які трэба спытацца ў пацыента. І калі ён моцны, тады можна паспрабаваць перавесці страх, які палохае ўсіх нас, на асобныя страхі, якія з'яўляюцца канкрэтнымі і мы, па меншай меры, можам некаторыя з іх прыручыць. Нельга баяцца пытання: чаго вы менавіта баіцеся?
А калі чалавек ужо нічога не баіцца, толькі вельмі пакутуе, яго трэба ўвесці ў стан тэрапеўтычнай комы?
Касцёл у гэтым пытанні вельмі асцярожны. Практычна нічога не змянілася з часоў пантыфікату Пія XII, які ў 1957 і 1958 годзе прызнаў, што пацыент можа быць пазбаўлены свядомасці толькі па найважнейшым прычынам, бо трэба каб чалавек меў магчымасць выконваць так званыя маральныя ўчынкі. Папа меў на ўвазе тое, каб пацыент змог свядома весці духоўнае жыццё. Сучасная біяэтыка разумее маральныя акты ў шырокім сэнсе – таксама як выкананне сацыяльных роляў, такіх як бацькоўства.
Свядомасць настолькі важна?
Часам нахіляюся над чалавекам, кажучы, што, калі ён раскайваецца ў грахах, няхай пацісне маю руку. Я атрымліваю адказ, і гэта не міжвольны спазм. Бывае, што ў апошнія дні цалкам несвядомы чалавек прыходзіць у прытомнасць толькі каб паспавядацца і атрымаць памазанне хворага.
Як я гэта растлумачваю? Метафізічна, Бог дае нам апошні шанец. Кажуць таксама пра эфект невырашанага пытання – асноўная большасць з нас на імгненне перад смерцю прачынаецца, каб вырашыць справу, якая трымае яго тут. Таму не трэба тых, хто памірае, цягаць і плакаць над імі: "Мама, не сыходзь!", толькі вельмі ўважліва прыслухоўвацца, таму што часам катэгарычна кажуць – паміж звычайнымі рэплікамі – важныя словы.
Што яны кажуць?
"Падай яблык, я хачу піць, я не баюся, жывіце ў гармоніі". Часта мае пацыенты бачаць пры абуджэнні мёртвых і дзівяцца, што мы іх не бачым. Сустракаюцца два светы – гэты наш і той па другім баку. Гэта толькі мы іх радыкальна падзяляем. Мне падабаецца момант, калі адносіны з паміраючым становяцца інтымнымі, калі мы звыкла пачынаем казаць пра адыход, і нават можа пажартаваць з гэтага. Я тады магу папрасіць: "Слухай, калі пабачыш, што, насуперак загаду папы Францыска я купляю Мерседэс і маю жонку і пяцёра дзяцей, тады мяне з таго свету акуратна падштурхні нагой”. Тады на твары паміраючага з’яўляецца лёгкая ўсмешка, ківок галавой. Некаторыя людзі маюць сілы сказаць: “У цябе з гэтым як у банку." Іншыя: "Калі Бог мне гэта дазволіць, то я так і зраблю".
Тэрмінальнае тармажэнне на такія размовы не дазволіць – адключаць свядомасць.Ёй блізка да эўтаназіі.
Можна даць такія седатыўныя прэпараты, якія будуць абмяжоўваць свядомасць і дыхальны цэнтр. Часам злёгку могуць прывесці да скарачэння жыцця, але гэта толькі і выключна толькі непажаданы эфект спробы пераадольвання неймаверных пакутаў. Рэальная дылема паліятыўнай дапамогі заключаецца ў тым, што біялагічнае жыццё ўяўляе сабой вялікую каштоўнасць, але не абсалютную.
Калі ласка, прывядзіце прыклад, калі яно не з'яўляецца абсалютнай каштоўнасцю?
Аднойчы мяне выклікалі да пацыента з пухлінай ў роце. Ён быў у поўнай свядомасці, спавядаўся, прыняў камунію, я ўдзяліў яму памазанне, і раптам ён стаў задыхацца ад пухліны.
Разам з медсястрой, з якой я прыйшоў да яго, патэлефанавалі лекару. Ён сказаў, што мы павінны даць яму міярэлаксанты. Нічога не дапамагала, пацыент на нашых вачах душыўся, сям'я ў паніцы. Я даручыў медсястры, каб яна падвоіла дозу, а потым яшчэ і яшчэ. Я ведаў, што такая колькасць можа прывесці да прыпынку сэрца. Так яно і здарылася, але выходзячы з хаты таго чалавека, я ні на імгненне не адчуваў сябе вінаватым.
Я зрабіў усё, што было ў маіх сілах, каб ён не паміраў у страшных пакутах. Калі я наўмысна даў больш тых лекаў або падаў іх хутчэй, я быў бы вінаваты у эўтаназіі. Гэта невялікая розніца, але тут быў галоўны не столькі эфект, колькі намер.
У такіх і іншых выпадках сям'я можа пратэставаць...
Для некаторых сем'яў тое, што ты не паставіў капельніцы, азначае забойства. Цяжка растлумачыць сям'і, што гэта проста патопіць пацыента з вялізнымі ацёкамі рук і ног. Яго сэрца занадта слабае, каб яно магло адпампаваць лішак вады, а яна трапляе ў лёгкія.
Зноў жа, гэты эгаізм…
Л’ецца кропелька – усё добра. Найлепей, калі быў бы яшчэ падключаны пікаючы манітор. Што мы хацелі б там бачыць? як сэрца запавольваецца, спадаюць рытмы і г.д.? Заўсёды я гэтаму пярэчу. Сем'і, якія ствараюць поўны адчаю тэатр над паміраючым, робяць гэта, як правіла, толькі для сябе.
Сапраўды гэта проста тэатр?
З майго вопыту тэатральныя жэсты адбываюцца напаказ. Калі нехта сапраўды пакутуе, тады будзе плакаць на грудзях сваіх блізкіх.
А калі ўстойлівая тэрапія прыпыняюць ў дзіцяці? Гэта такі самы момант, як і ў дарослага?
Ад дзяцей нельга патрабаваць столькі гераізму, колькі ад дарослых. Немагчыма прапусціць той момант, калі мы скончым прычыннае лячэнне. У адваротным выпадку, мы будзем турбаваць дзіця тэрапіямі, якія не прынясуць чаканага эфекту і толькі адбяром у яго апошнія моманты яго жыцця – будзем марнаваць яго ў бальніцах, замест таго, каб перавезці дзіця дадому, дзе без бальнічных ускладненняў яно зможа, а часам і даўжэй, атрымліваць асалоду ад дзяцінства пад апекай хатняга хоспіса для дзяцей.
Дзеці могуць быць гатовыя да смерці?
У нашым стацыянарным хоспісе паміраў толькі адзін хлопчык. Яму было 13 гадоў, быў вельмі разумным і дасведчаным. Мама таксама вельмі разумная. Цяжка ўявіць сабе, увайсці ў скуру той жанчыны, якая сядзела пры ложку свайго паміраючага сына.
Немагчыма...
Адна маці з Польшчы нарадзіла дзіця з дыстрафіяй дыхальных мышцаў. Яно ўсё часцей хварэла рознымі інфекцыямі, таму што не магло паправіцца. Калі маці з дзіцём паехала на адпачынак, прычапілася іншая інфекцыя, хуткая дапамога забрала дзіця ў шпіталь, дзе было прынятае рашэнне аб інтубацыі. А калі чалавека падключаюць да штучнай вентыляцыі лёгкіх, тады хтосьці павінен прыняць рашэнне, каб пасля яе адключыць.
Маці напісала ліст да Кангрэгацыі Дактрыны Веры, у якім яна пыталася пра сэнс тэрапіі гэтым вентылятарам. Яна атрымала адказ з тлумачэннем, што такая тэрапія нагадвае ўстойлівую тэрапію: не прыводзіць да выздараўлення і выклікае дадатковыя пакуты, таму што дзіця расце на штучнай вентыляцыі лёгкіх, што можа заняць некалькі месяцаў ці нават гадоў.
У заключэнні Кангрэгацыя вырашыла, што этычна можна прыняць тое, каб пры далейшым пагаршэнні стану здароўя не даваць антыбіётыкаў і дазволіць дзіця памерці.
Ці айцец думае пра сваю смерць?
Калі я працую ў хоспісе, немагчыма не думаць пра яе. Я дзівіўся нават, што рак напаткае іншых, а не мяне. Я люблю жыць, але ў мяне няма агіды да смерці. Яна з'яўляецца неад'емнай часткай жыцця.
Калі пасля дыягназу я быў у шпіталі, відавочна, баяўся, мучыўся тымі думкамі, нават пад душам. У нейкі момант у мяне з’явіўся ірацыянальны смех і я сказаў сабе: «Качкоўскі, не хвалюйся, гэтага немагчыма пазбегнуць, немагчыма памерці напалову ці памерці трохі. Гэта ў цябе, безумоўна, атрымаецца".
…а цікавіцца ёй?
Я цікаўлюся тым, што пасля яе. Гэта павінна быць фантастычным.
У мяне было некалькі размоваў з людзьмі, якія расказвалі пра сутыкненні з той рэальнасцю. Яны расказвалі такія рэчы, якія тэалагічна падтрымліваліся. Напрыклад, што адбываўся суд, але не такі звыклы. Яны ішлі па колам запаведзяў і там, дзе аступіліся, адчувалі жудасныя духоўныя пакуты. Гэта было адначасова вельмі ачышчальным.
Выратаванне і асуджэнне?
Незвычайны ўздым шчасця павінен даваць той момант, калі мы сутыкаемся з Богам. Я разумею Бога, як асабістае святло, якое пранікае нашае сумленне. Знаходзячыся ў такім святле, мы не можам хлусіць. Мы павінны быць прыцягнутыя да яго –тады мы адчуваем поўную любоў і блізкасць, якія нас раскрываюць. Але калі мы разумеем сябе як цемру, тады не столькі Бог нас асуджае, колькі мы самыя хочам схавацца ад абуральнага дысанансу паміж святлом і нашай цемрай. Мы звяртаемся да адзіноты, нянавісці да сябе і да святла.
Больш усяго пасля смерці людзі баяцца быць асуджанымі?
Яны баяцца, што яны растварацца, або што не будуць мець уплыву на што-небудзь. Але гэта няпраўда. Як нас вучаць у Катэхізісе: "Душа чалавека несмяротная, міласэрнасць Божая для збаўлення абсалютна неабходна". Мы і далей будзем прабываць ў самасвядомасці, зможам і далей прымаць розныя рашэнні, і, хутчэй за ўсё, яны будуць прыводзіць да дабра, таму што мы будзем бачыць Бога тварам у твар. Пасля смерці мы зможам узаемадзейнічаць з іншымі, але не столькі размаўляць, колькі адсылаць думкі. Храм сумлення будзе абаронены.
Гэта выглядае прыкладна так: на дадзены момант акрамя табе – і гэта ў абмежаваны час – да твайго сумлення ніхто не мае доступу, толькі Бог. Пасля смерці мы цалкам пазнаем сваё сумленне, Бог яго высветліць, але гэта не пазбавіць нас ад нашай інтэгральнасці і свабоды.
Маем надзею, што ўсе мы сустрэнемся – толькі з аднаго боку.
Святар Ян Качкоўскі (1977) – доктар маральнай тэалогіі і біяэтыкі. Дырэктар хоспісу імя св. айца Піо ў Пуцку. Сузаснавальнік саюзу школ імя Мацвея Плажынскага ў Пуцку. Удзельнічае ў стварэнні дамашняга хоспісу для дзяцей. Узнагароджаны Рыцарскім крыжам ордэна Polonia Restituta, ордэнам Ватыкана Curate Infirmos і ордэнам за высакароднасць.
Размова Пшемыслава Вільчынскага з кс. Янам Качкоўскім “Скляпаны Касцёлам, люблю Касцёл", у якой той распавёў пра сваю хваробу на рак, апублікавана ў "TP" № 48/2012. Інтэрв'ю было ўдастоена спецыяльнай узнагароды.
Некалькі месяцаў таму выдавецтва “Сувязь” апублікавала кнігу “Лютасці няма, ёсць рак” – інтэрв’ю Кацярыны Яблонскай з кс. Качкоўскім.
Крыніца tygodnik.onet.pl