”Калі ў мяне дыягнаставалі рак, мне стала страшна. У нейкі момант я засмяяўся ірацыянальным смехам, сказаўшы сабе: “Качкоўскі, не хвалюйся, гэта немагчыма сапсаваць, немагчыма памерці напалову або толькі трохі. Гэта ў цябе, безумоўна, атрымаецца".
Са святаром Янам Качкоўскім размаўляе Кацярына Кубісёўская.
Кацярына Кубісёўская: Ці айцец склаў запавет жыцця?
Кс. Ян Качкоўскі: Мне здавалася, што так, асабліва ў пачатку захворвання, але толькі таму, што ўсяго ў хваробе прадбачыць немагчыма, тады я трохі згубіўся і цяпер злуюся на сябе. Так усе гэта было выдатна арганізавана - гліёма чацвёртай ступені – а тут раптам ... опа, атрымліваецца, што медыцына гэта не матэматыка. І мой – здавалася б, адважны – і, як аказалася, поўны гонару запавет жыцця, ляжаў у руінах. Мы можам распісаць сцэнарый і, магчыма, сказаць, чаго ў нейкі момант хваробы мы самі бы сабе не жадалі.
Чаго святар сабе не жадае?
Я шмат разоў бачыў людзей, якія паміраюць ад гліёмы, і мне б не хацелася дзіўных тэрапій, напрыклад уціраць цяцёрку ў нагу ці піць ўласную мачу. Я не дазволіў бы свайму брату прадаць кватэру толькі для таго, каб ён перавёз мяне ў Кітай для надмерна дарагога лячэння, якое магло б падоўжыць маё жыццё на месяц ці два. Я бы паехаў у Кітай, але толькі ў якасці турыста.
Я б не хацеў інвазіўных метадаў, якія зрабілі б мяне тоўстым мядзведзем, які не заўсёды можа кантраляваць сябе і свае паводзіны.
А наступная хімія? Святар згаджаецца на яе?
У апошні час стала даступнай – да гэтага часу яе не выкарыстоўвалі ў Польшчы –хіміятэрапія новага пакалення. Вынікі вельмі перспектыўныя, але наколькі яна падаўжае жыццё і паляпшае якасць жыцця пацыентаў, якія пакутуюць ад гліемы – гэтага ніхто не ведае. Калі яна не будзе так істотна цяжкай, я хацеў бы паспрабаваць.
Я не ведаю, ці пагаджуся на наступную аперацыю. Тым больш, што пасля той, другой, мяне цяжка было абудзіць, распачалася сардэчна-лёгачная эмбалія. Не па-мужчынску было б памерці з-за трывіяльнай эмбаліі. Такім чынам, на сёння я стаміўся ад аперацыі і хачу адпачыць.
"Я хачу адпачыць" і "больш мяне не лячыце" – гэта не тое ж самае?
Блізка. Запавет жыцця смяротна хворым дае магчымасць вырашыць, як яны хочуць памерці. Цяпер мы гаворым пра паліятыўную медыцыну, якая займаецца людзьмі, якія не маюць шанцаў на выздараўленне. Гаворка ідзе толькі пра падаўжэнне жыцця. І паляпшэнне яго якасці: хворы не можа памерці ад болю, ён не можа задушыцца, нельга, каб ён галадаў і абязвожваўся. Але падчас хваробы прыходзяць моманты, калі падаўжэнне жыцця сустракаецца з рэгрэсіўнай шкалой яго добрага стану. Гэты канфлікт заўсёды будзе патрабаваць вырашэння этычнай дылемы. Я хацеў напісаць па гэтай тэме працу, але рак мне ўсё сапсаваў.
Цяжка будзе акрэсліць законам, а ўжо зроблены для гэтага пэўныя намаганні, калі можна адмовіцца ад агрэсіўнага лячэння, якое наўпрост звязана з запаветам жыцця.
У англасаксонскіх краінах шмат гадоў таму быў уведзены пратакол DNR, пункт за пунктам, які вельмі дакладна вызначае, калі рэанімацыя не павінна быць зроблена, у тым ліку для людзей у тэрмінальнай стадыі. Гэтая працэдура павінна быць скапіявана на польскай зямлі.
Але закон пра запавет жыцця гэта нешта іншае. Яго апрацоўка патрабуе моцных галоў. Таму што трэба было б вызначыць, калі тэрапія канчаецца і пачынаецца тэрапеўтычная настойлівасць. Сучасная біяэтыка адыходзіць ад старога паняцця ўстойлівай тэрапіі, таму што яна ўнутрана з’яўляецца супярэчлівай, азначала б, што існуе станоўчы медыцынскі працэс, які называецца словам “тэрапія”. Але тут мы маем справу з балесным падоўжаннем агоніі з удзелам медыцынскіх дзеянняў.
Але калі пачынаць думаць пра запавет жыцця? Можа, на гэтую тэму трэба размаўляць з моладдзю сярэдняй школы?
Маладым людзям рэкамендаваў бы толькі агульную фармулёўку медыцынскай працэдуры наконт сябе ў хваробе. Аднак, калі наша хвароба або нашых блізкіх становіцца рэальнасцю, неабходна больш падрабязна спыніцца на тым, як мы хочам, каб нас лячылі.
Дваццацігадовы малады чалавек знаходзіцца ў жаху ад таго, што бачыў немачы і пакуты, якія, як кажуць, дэгуманізуюць. У гэтым узросце лёгка сказаць: "Як стары чалавек я хачу хутка памерці, патрабую права на эўтаназію". Нават у маім асяроддзі знаходзяцца галасы пажылых людзей, але якія яшчэ ў стане, якія мяркуюць, што могуць запатрабаваць эўтаназію ў крытычнай сітуацыі, якая палохае іх, асабліва бездапаможнасцю і залежнасцю ад іншых.
Але адна справа, калі хворы, вельмі стары чалавек адмаўляецца піць і ёсць – гэта такая папулярная форма прымірэння са смерцю. І не трэба сілай прымушаць такога чалавека прымаць ежу, таму што гэта можа быць адной з формаў нашага эгаізму. У той жа час, калі пад 90 гадоў можа наступіць неверагодны ўсплеск волі да жыцця. Стогадовыя кашубы, з якімі я даўно сябрую, кажуць: "Айцец, хоць толькі б яшчэ год".
З гадамі змяняюцца адносіны да смерці, таму я б захаваў асцярогу наконт гэтага, асабліва ў нашых умовах негатоўнасці да маральнай, этычнай і палітычнай дыскусіі.
Ці будзе палітыкай гаварыць, што запавет жыцця – гэта трамплін да эўтаназіі?
Некаторыя людзі так думаюць, але гэта не так. Запавет жыцця павінен гаварыць аб адыходзе ад згаданай вышэй устойлівай тэрапіі, а не аб наўмысным пазбаўленні кагосьці ад жыцця. Дазвольце мне распавесці гісторыю, якая адбылася ў Англіі з праф. Жылічам. Пацыент, якога паліятыўна лячылі, у яго прысутнасці падпісаў магчымы ў тых умовах пратакол аб адказе ад рэанімацыі. Калі, аднак, гэты пацыент перастаў дыхаць і яго сэрца перастала біцца, па нейкім іншым даследчым прычынам прафесар прыступіў да шчаслівай і паспяховай рэанімацыі. Ён дзейнічаў супраць закона, і ў абодвух выпадках –як поспеху, так і няўдачы –ён падвергнуў сябе абвінавачванню з боку сям'і ці пацыента. Калі ж пацыент прыйшоў у свядомасць, Жыліч з няўпэўненасцю спрабаваў растлумачыць яму, чаму пагардзіў яго рашэннем, а той рассмяяўся і сказаў: "Доктар, вялікі дзякуй, тая папера прысвечана зусім іншым сітуацыям". Але, калі б лекар не рэанімаваў, то дзейнічаў бы ў адпаведнасці з законам і для яго гэта было б бяспечней. Доктар Жыліч выкарыстаў той прыклад падчас лекцый Этычнага Арэапагу, бо хацеў, каб студэнты медыцыны засвоілі, што ніякая папера ніколі не можа вызваліць лекара ад думкі, выкарыстання свайго сумлення і медыцынскай інтуіцыі, якія знаходзяцца вышэй сухога закона.
Тады я раскажу святару іншую гісторыю. Анкалагічная бальніца ў Варшаве, маладая дзяўчына ведае, што ў яе няма ніякай надзеі, ніякая тэрапія не дапамагае. Хоча вярнуцца дадому і памерці ў сваім ложку. Але на гэта не даюць свайго дазволу яе бацькі, пераконваючы лекараў зрабіць дочцы наступную хімію. Тая ў акце адчаю спрабуе пакончыць з сабой, лекарам удаецца выратаваць яе, і толькі тады бацькі забіраюць яе з бальніцы.
Эмацыянальна я разумею бацькоў, яны трацяць дзіця. Можа, было мала размоў, часу, можа, хвароба хутка прагрэсіравала, а можа, проста настолькі сканцэнтраваліся на сваім болю, што не толькі не хацелі, але не былі ў стане пачуць і назіраць патрэбы сваёй дачкі, якая –ужо як дарослы –заставалася свабоднай. Калі мы рухаемся паміж прымусовым паліятыўным лячэннем і ўстойлівай тэрапіяй, якую прымаюць за медыцынскую памылку, мы павінны звярнуць увагу на вельмі персаналістычную ўстойлівую тэрапію, у залежнасці ад жадання пацыента, які ў дыялогу з лекарам і блізкімі вырашае сам.
Уявіце сабе жанчыну, якая пакутуе ад раку, які знаходзіцца ў непасрэднай блізкасці ад жоўцевага пратока. З'яўляецца механічная жаўтуха, якая дае вельмі трывожныя сімптомы. Лекар кажа: "Мы можам зрабіць абыход-пратэз для жоўцевыводных шляхоў, сімптомы спыняцца. Мы не можам вылечыць вас, але вы будзеце адчуваць сябе лепш". Пацыентка мае права сказаць: “Так, я згодная" або "Дайце мне ўсе цішыню і спакой, не хачу яшчэ адну аперацыю". І ў першым, і ў другім выпадку мае рацыю. Таму што пацыент з’яўляецца камандзірам, які вядзе праз сваю хваробу сябе, лекараў і блізкіх.
Аднак, гэта гісторыя пра дзяўчыну і яе бацькоў паказвае, што той, хто хварэе, не мае права на самастойнае рашэнне. Блізкія прымушаюць да лячэння. Гэта крыніца ўзаемнага гневу і нарастаючага пачуцця віны.
Калісьці пацыентку нават у агоніі сям’я перавозіла на самалёце з майго хоспісу ў месца, дзе ёй павінны былі зрабіць чарговую хімію. Нарэшце, тая жанчына памерла на лесвіцы, калі яе пераносілі ў пакой. Калі няма ўзаемадзеяння паміж лекарамі, сям'ёй і пацыентам, тады канец яго жыцця ператвараецца ў пекла. Прымушаем: "Прымі лекі, бо новыя, з Кітая; з’еш ёгурт, не еш ёгурту". Прагучыць жудасна, але гэта форма эгаізму. Сям'я гэтым тэрорам дэманструе сваю апазіцыю на смерць: "Я не магу глядзець на гэта, жыві для мяне, нават калі цябе выгінае ад болю". Або: "Мы яму гэтага не скажам, не скажам навіну аб дрэннай хваробе". Увесь час “я” ці “мы”, рэдка – “ты”.
Таму што гэта вельмі цяжка…
Сумныя навіны павінны быць перададзены з любоўю. І перш чым клапаціцца аб адносінах – можна гаварыць аб цяжкіх справах, прытуляцца. Гэта бяспека для будучыні. З адчувальнасцю і сумленнем, як з навыкамі, якія мы практыкуем на дробязях на цяжкія часы. Потым, калі ў нас з’явіцца патрэба ў іх, яны павінны не расчараваць нас. І нельга ўпадаць ў хлусню, пацыент павінен ведаць, які на самой справе яго стан. Хоць існуе такая рэч, як тэрапеўтычны прывілей, які вызваляе ад таго, каб расказваць хвораму ўсю інфармацыю пра стан яго здароўя, але толькі тады, калі доктар лічыць, што гэтая інфармацыя ў гэты час можа прынесці пацыенту шкоду. Я падкрэсліваю: тэрапеўтычны прывілей не з’яўляецца дазволам для хлусні.
Польскія лекары рэдка выкарыстоўваюць тэрапеўтычны прывілей. Наадварот, яны могуць падлічыць, колькі тыдняў засталося хвораму.
А пасля лекары дзівяцца агрэсіі ракавых хворых. Калі вялікая колькасць людзей даведалася аб сваёй хваробе такім чынам, то ўсе астатнія дыягназ аб раку прымаюць за вырак, нават калі б гэта быў невялікі і аператыўны новатвор ў маладога мужчыны – пнеўманія з ускладненнямі больш небяспечна.
Першая сустрэча з пацыентам мае важнае значэнне. Тады спрабую высветліць, што ён увогуле ведае пра сваю хваробу.
Да майго хоспісу прыязджаюць людзі, якія часта не разумеюць, чым яны хворыя, нягледзячы на тое, што яны прайшлі лячэнне рака. Вядома, некаторыя з іх могуць мець такі моцны механізм адмаўлення, а з іншымі проста ўвогуле ніхто не размаўляў. Сын моліць па тэлефоне: "Няхай святар не кажа маёй маці, што гэта хоспіс, толькі што іншы шпіталь". Тое, што ў мяне ёсць лагатып ля ўваходу, трэба прыкрыць тканінай! Аналагічныя сітуацыі адбываліся, калі я ездзіў на хоспіснай машыне, калі наведваў хворых на даму. Сем'і прасілі, каб я пакідаў сваю машыну ў двух кварталах далей. І не прызнаваўся, адкуль я.
Я добра разумею тых людзей…
Да такіх сітуацый неабходна падрыхтавацца яшчэ перад захворваннем. Цяжка будзе сядзець на канапе, сумленна размаўляць і плакаць разам, калі вы раней гэтага не рабілі.
Працяг у наступным артыкуле.
Крыніца tygodnik.onet.pl