Саракадзённы Вялікі пост - гэта запрашэнне, якое робіць нам Бог, Які хоча гаварыць да нашага сэрца. І нам варта свядома ўвайсці ў гэты святы час, каб ён быў не толькі яшчэ адным літургічным перыядам, а стаў сапраўднай прыгодай - для цябе і Бога. Прымі гэты выклік!
Чаму сорак дзён?
Сорак - гэта сімвалічны лік. Ён азначае працу, пакаянне і кару, ачышчэнне і адраджэнне да новага жыцця. Успомніце, колькі доўжыўся патоп, падарожжа па пустыні, знаходжанне Майсея на гары Сінай, колькі працягвалася разведка ў зямлі Ханаанскай, колькі Галіяф здзекаваўся над войскам ізраільцян, каялась Нінівія, а Езус заставаўся ў пустыні, куды яго вывеў Святы Дух.
Тое, што ўсе гэтыя перыяды вымяраюцца лікам 40, не выпадковасць. Спачатку 40 дзён ішоў дождж, потым 40 дзён доўжыўся патоп, 40 гадоў вандравалі ізраільцяне па пустыні, столькі ж Майсей знаходзіўся на гары Сінайскай, 40 дзён доўжылася разведка зямель Хананэйскіх, 40 дзён Галіяф кпіў над ізраільскім войскам, 40 дзён жыхары Нінівіі тварылі пакаянне, і, нарэшце, сам Хрыстос, перад тым як пачаць публічную пропаведзь, 40 дзён знаходзіўся на пустыні і быў спакушаны д'яблам. Але ва ўсіх гэтых падзеях важны не сам час, а яго сэнс. Падобна, як мы кажам, што зробім што-небудзь за пяць хвілін, бо на самой справе мы маем на ўвазе не канкрэтныя хвіліны, а лёгкасць задачы і прыблізныя часовыя выдаткі. Сорак - гэта лік, які сімвалізуе працу і намаганні па пераадоленню сябе - тое, што так характэрна для нашага шляху даўжынёй у жыццё.
Зрэшты, варта звярнуць увагу і на тую акалічнасць, што, калі мы палічым ўсе дні Посту - ад Папяльцовай Серады да самага Вялікадня - іх будзе не 40, а 46. Атрымліваецца так таму, што ў перыяд пакаяння і ачышчэння не ўваходзяць дні нядзельныя, якія для хрысціян заўсёды з'яўляюцца днямі Хрыстовай Перамогі над грахом і смерцю.
Уступаючы ў гэты перыяд, мы павінны разумець, што ён звязаны з гатоўнасцю ўзяць на сябе цяжкасці, якія з гэтым звязаны. З чаго гэтыя цяжкасці вынікаюць? Галоўным чынам, з таго, што 40 дзён посту - гэта час, праведзены ў пустыні.
Чаму пустыня?
Тут мы зноў датыкаемся з сімволікай. У Бібліі пустыня - гэта этап на шляху да Бога, месца ачышчэння, падрыхтоўкі. Майсей у пустыні паўстае перад Богам у Неапалімай Купіне; Бог выводзіць выбраны народ ў пустыню, каб падрыхтаваць яго да абяцанай зямлі; Ілля ратуецца ўцёкам ў пустыню, і там Бог адкрываецца яму ў цішыні сэрца; спакусы Езуса таксама адбываюцца ў пустыні. Значэнне вопыту пустыні прамым тэкстам раскрыта ў кнізе прарока Осіі, у якой Бог кажа пра Ізраіль як аб Сваёй каханай, якую Ён выводзіць у пустыню, рухомы любоўю: "Таму вось, і я заманю яе, прывяду яе ў пустыню, і буду гаварыць да яе сэрца" (Ос.2: 14). У гэтым сэнсе пустыня, будучы часам жорсткай і цяжкай, можа адначасова быць і дарам Бога.
Пустыняй, як месцам выпрабавання і ўмацавання нашай веры, можа стаць любая цяжкая сітуацыя, а такіх у нашым жыцці хапае. Калі чалавек выбірае яе свядома, тады мы кажам пра аскетычныя практыкаванні або ўмярцвенне плоці. Многія святыя добраахвотна адпраўляліся ў пустыню, каб там перажыць блізкасць Бога. Але не абавязкова гаворка павінна ісці аб пустыні як геаграфічнай рэальнасці. Скажам, св. Філіп Неры, які жыў у Рыме ў XVI стагоддзі, начамі ў адзіночку выбіраўся ў катакомбы, якія ў той час знаходзіліся за горадам. Іх калідоры, да гэтага часу да канца не даследаваныя, былі могілкамі першых хрысціян, натуральным чынам абуджалі ў чалавеку страх, які толькі ўзмацняўся пры думцы, што непадалёку блукаюць марадзёры. Але менавіта там св. Філіп маліўся, там ён адчуваў блізкасць Бога, там да яго дакрануўся Святы Дух.
Менавіта ў такіх сітуацыях чалавек застаецца адзін на адзін з самім сабой, уласнай слабасцю, з Богам. Для чалавека, які крочыць па пустыні (рэальнай ці алегарычнай), Бог становіцца ўсім. Пустыня прымушае нас рабіць выбар, там немагчыма заставацца «летнім». Пустыня «выцягвае» вонкі ўсё тое, што чалавек старанна хаваў глыбока ўнутры. Там ён адкрывае ў сабе паклады зла і дрэнных схільнасцяў, якія ў цяжкія хвіліны рвуцца вонкі, нічым болей не стрымваныя. У пустыні чалавек пачынае бачыць, на што гадзіцца яго слабасць, грэшнасць, ўпартасць, страх за сябе.
У звыклых умовах сыты, спакойны і задаволены ўсім, чалавек часам не аддае сабе справаздачу, на што ён здольны, калі б сітуацыя раптам змянілася, і ён апынуўся б галодным, ды яшчэ і ў небяспечным становішчы. Чалавек не жадае трапляць у нечаканыя сітуацыі і імкнецца да таго, каб усё адбывалася згодна з яго планам і намерам. Пакуль нам гэта адносна ўдаецца, можна пачаць сябе супакойваць словамі спакусіцеля: «Будзеце як багі». У нас з'яўляецца пачуццё, што мы самадастатковыя, што мы самі кіруем сваім жыццём. Думаючы так, вельмі лёгка адкінуць Бога і супрацівіцца Яго волі і планам, перастаць рабіць дабро. І тады вера пачне скурчвацца, а Бог ператворыцца ў нічога незначны дадатак да жыцця. Менавіта таму вопыт пустыні - гэта важнае месца для ўмацавання нашай веры. Уваходзячы ў яго, чалавек нанова адкрывае сваю бязсільнасць і нязначнасць, несамадастатковасць і залежнасць ад іншых. Так ён набывае мудрасць, якую немагчыма запазычыць з кніг - яе можна толькі перажыць самому.
Наш Вялікі Пост
Выдатны прыклад плённага вопыту пустыні - гісторыя абранага народа. Ізраіль выйшаў у пустыню як натоўп, ахоплены захапленнем свабоды, успамінае поўныя міскі ежы ў Егіпце. А праз сорак гадоў яны выйшлі з яе як народ, звязаны з Богам запаветам, як народ, здольны ўзяць у ўладанне абяцаную іх бацькам зямлю. Гэтая перамена адбылася менавіта ў пустыні, пасля адкрыцця ўласнай слабасці, пераадолення яе, узлётаў і падзенняў, бунту і вяртання да Бога. Дзякуючы ўсяму гэтаму Ізраіль выйшаў з пустыні больш моцным, чым у яе ўвайшоў.
Пустыня Вялікага Посту павінна нам нечага каштаваць, інакш час будзе змарнаваны. Пустыня - гэта не пікнік. Па-дурному выглядаў бы пустэльнік, які, уцёкшы ў Сахару, пабудаваў бы для сябе кліматызаваны гатэль класа "люкс", забяспечыў бы штодзённую дастаўку свежых прадуктаў і халодных напояў, а потым, ужо як знакамітасць, заняўся б там жа арганізацыяй свецкіх прыёмаў. Ці можна лічыць такога чалавека тым, якія шукаюць Бога і спазналі ісціну аб самім сабе? Або што мы скажам пра чалавека, які вырашаецца на экстрэмальны пераход праз пустыню, але толькі затым, каб спадабацца іншым, а сабе павысіць ўзровень адрэналіну і паказытаць сваё індывідуальнае эга? Усё гэта пошук самога сябе, а не Бога.
Гэтак жа абсурдна выглядаюць і некаторыя аскетычныя практыкі. Аскеза, якая не звязана з пакутай, перастае быць аскезай. Калі хтосьці з усёй сур'ёзнасцю забівае сваю плоць, але зыходзіць пры гэтым выключна з эгаістычных меркаванняў, гэта таксама што ўгодна, але не аскеза. Можна прывесці мноства прыкладаў тых, хто дзеля помсты або прычынення іншым шкоды здольны на многія ахвяры, як ёсць і тыя, хто робіць усё гэта толькі для таго, каб нешта там даказаць самім сабе. Але ўсё гэта зусім не звязана з постам.
Пустыня - усяго толькі этап
Пустыня не мусіць быць для нас мэтай. Гэта ўсяго толькі этап. З пустыні чалавек павінен увайсці ў сваю абетаваную зямлю, адчуць радасць - удзел тых, хто ў святле Аб'яўлення спазнаў самога сябе, які яго шлях, з якімі небяспекамі яму трэба будзе яшчэ сутыкнуцца і Хто яго ўратуе ад іх. Хрысціянства - гэта не пасыпанне сябе попелам з крыкам і слязьмі. Пустыня прыносіць плод хрысціянскай радасці, якая тым і адрозніваецца ад зямной, што яна не абумоўлена знешняй сітуацыяй. Езус кажа пра радасць, якую жадае перажыць са Сваімі вучнямі ў Вячэрніку. Там, стоячы перад тварам пакут і смерці, Ён казаў ім пра радасць, бо адчуваў сваё адзінства з Айцом і хацеў выканаць Яго волю да канца. Гэта надзяляе сэнсам Яго зямную працу, а пачуццё выкананага доўгу («Збылося!») нараджае радасць.
Таксама і наш Вялікі Пост не можа быць самамэтай. Я пашчуся не дзеля таго каб пакутаваць (хоць пакуты ўжо закладзены ў пост), а для таго, каб пасля адчуць усю паўнату свайго жыцця - незалежна ад таго, што дзеецца вакол. Бог кажа да майго сэрца, Ён не абыякавы да мяне, маё жыццё мае сэнс нават тады, калі ўсё ідзе не так, як я хачу - калі я гэта зразумеў, я здабыў плод паста. Бо думкі Бога - не нашыя думкі, і Яго шляхі - не нашыя шляхі.
Перажыць прысутнасць Бога ў сваім жыцці - значыць зразумець, пра што гаворыць псальміст: "Калі я пайду далінай смяротнага ценю, не ўбаюся зла, бо Ты са мной" (Пс.22: 4).
Мае 40 дзён пустыні
Мы ўступілі ў чарговы Вялікі Пост. У гэтыя дні словы з кнігі прарока Осіі звернутыя да кожнага з нас: "Я заманю яе, прывяду яе ў пустыню, і буду гаварыць да сэрца яе". Ці мы маем патрэбу ў гэтым часе, каб нешта асэнсаваць, за нешта перапрасіць, штосьці ўсвядоміць і прыняць рашэнне гэта змяніць? Ці мы, насімые ветрам пустых клопатаў, не маем на гэта часу - бо рытм жыцця, лаві момант, нельга адставаць, ды і я маю права хацець ...? А пост? Ну, добра, куплю сабе рыбкі ...
А можа, варта пакінуць у Егіпце поўныя талеркі і адправіцца ў шлях? І тады застанецца толькі зразумець, дзе мая пустыня, каб замест яе не патрапіць на пікнік эгаізму ...