Тэрмін - "суіцыд" упершыню быў уведзены Г.Дэзэ (італьянскім псіхолагам) ў 1947 годзе як "паводзіны з намерам пазбавіць сябе жыцця".
Суіцыд - гэта наўмыснае пазбаўленне сябе жыцця, можа мець месца, калі праблема застаецца актуальнай і нявырашанай на працягу некалькіх месяцаў і пры гэтым дзіця ні з кім са свайго атачэння не дзеліцца асабістымі перажываннямі.
Як выявіць у дзіцяці суіцыдальную рызыку
Важна памятаць, што прафілактыка самагубстваў - гэта цэлая навука: выцясненне болю, зняцце стрэсаў, змены арыенціраў, замены каштоўнасцяў, адраджэнне духоўнасці і маральнасці. Як і любую навуку, яе можа асвоіць кожны.
Для ранняга выяўлення прыкмет суіцыдальных паводзін асаблівае значэнне мае:
• улік перанесеных захворванняў або траўмы мозгу;
• уплыў складаных адносін у сям'і на псіхіку дзіцяці як дадатковага стрэс-фактару;
• аналіз прычын павышэння раздражняльнасці, падвышанай уражлівасці, з'яўлення нясмеласці, пачуцця ўласнай непаўнавартаснасці, перабольшвання сваіх недахопаў, прыніжэння поспехаў і добрых якасцяў.
У мэтах вызначэння сацыяльна-псіхалагічных адносін да суіцыдальных дзеянняў, немалаважна тактоўна, не акцэнтуючы асаблівай увагі на пытанні, высветліць стаўленне дзіцяці, аналізуючы яго выказванні, да сэнса жыцця і смерці:
Пералік некаторых выказванняў, станоўчае стаўленне да якіх кажа аб адсутнасці ў светапоглядзе падлетка актыўных антысуіцыдальных пазіцый:
• можна апраўдаць людзей, якія выбралі добраахвотную смерць;
• сэнс жыцця не заўсёды бывае ясны, часам яго можна страціць;
• я не асуджаю людзей, якія здзяйсняюць спробы сысці з жыцця;
• выбар добраахвотнай смерці чалавекам у звычайным жыцці, безумоўна, можа быць апраўданы;
• я разумею людзей, якія не хочуць жыць далей, калі іх здраджваюць родныя і блізкія.
Антысуіцыдальныя фактары асобы
Антысуіцыдальныя фактары асобы - гэта сфармаваныя станоўчыя жыццёвыя ўстаноўкі, жыццёвая пазіцыя, комплекс асобасных фактараў і псіхалагічныя асаблівасці чалавека, а таксама душэўныя перажыванні, якія перашкаджаюць ажыццяўленню суіцыдальных намераў. Да іх адносяцца:
- эмацыйная прыхільнасць да родных і блізкіх;
- выяўленае пачуццё абавязку;
- канцэнтрацыя ўвагі на стане ўласнага здароўя, боязь прычынення сабе фізічнай шкоды;
- улік грамадскай думкі і пазбяганне асуджэння з боку людзей, што побач; уяўленні аб ганебным самагубстве і непрыманні (асуджэнні) суіцыдальных мадэляў паводзін;
- перакананні аб нявыкарыстаных жыццёвых магчымасцях;
- наяўнасць жыццёвых, творчых, сямейных і іншых планаў, задум;
- наяўнасць духоўных, маральных і эстэтычных крытэрыяў у мысленні;
- псіхалагічная гнуткасць і адаптаванасць, уменне кампенсаваць негатыўныя асабістыя перажыванні, выкарыстоўваць метады зняцця псіхічнай напружанасці.
- наяўнасць актуальных жыццёвых каштоўнасцяў, мэтаў;
- праява цікавасці да жыцця;
- Узровень рэлігійнасці і боязь граху самагубства;
- ланаванне свайго бліжэйшага будучага і перспектыў жыцця;
- негатыўная праекцыя свайго вонкавага выгляду пасля самагубства.
Для фарміравання антысуіцыдальных установак варта:
• пастаянна мець зносіны з дзіцем, не пакідаць яго сам-насам са сваімі думкамі;
• усяляць упэўненасць у свае сілы і магчымасці;
• выклікаць аптымізм і надзею;
• праяўляць спачуванне, акружаць цяплом і разуменнем;
• ажыццяўляць кантроль за паводзінамі дзіцяці, аналізаваць яго адносіны з аднагодкамі.
Чым большай колькасцю антысуіцыдальных, жыццёсцвярджальных фактараў валодае чалавек, у прыватнасці падлетак, чым мацней яго "псіхалагічная абарона" і ўнутраная ўпэўненасць у сабе, тым трывалей яго антысуіцыдальны бар'ер.
Парады бацькам па прафілактыцы падлеткавых суіцыдаў
Суіцыд - гэта наўмыснае пазбаўленне сябе жыцця.
Чаму дзіця вырашаецца на самагубства?
- Мае патрэбу ў любові і дапамозе
- Адчувае сябе нікому непатрэбным
- Не можа сам вырашыць складаную сітуацыю
- Назбіралася мноства нявырашаных праблем
- Баіцца пакарання
- Хоча адпомсціць крыўдзіцелям
- Хоча атрымаць каго-небудзь ці што-небудзь
У групе рызыкі - падлеткі, у якіх:
- Складаная сямейная сітуацыя
- Праблемы ў вучобе
- Мала сяброў
- Няма ўстойлівых інтарэсаў, хобі
- Перанесена цяжкая страта
- Сямейная гісторыя суіцыду
- Схільнасць да дэпрэсій
- Якія ўжываюць алкаголь, наркотыкі
- Сварка з каханай дзяўчынай або хлопцам
- Ахвяры гвалту
- Якія трапілі пад уплыў дэструктыўных рэлігійных сектаў або моладзевых плыняў
Прыкметы суіцыду:
- Пагражае пакончыць з сабой
- Адзначаецца рэзкая змена настрою
- Раздае любімыя рэчы
- "Прыводзіць свае справы ў парадак"
- Становіцца агрэсіўным, бунтуе, не жадае нікога слухаць
- Жыве на мяжы рызыкі, не беражэ сябе
- Страціў самапавагу
Што Вы можаце зрабіць?
- Будзьце ўважлівыя да свайго дзіцяці
- Умейце паказваць сваю любоў да яго
- Адкрыта размаўляйце з ім
- Умейце слухаць дзіця
- Не бойцеся прама спытаць пра самагубства
- Не пакідайце дзіця сам-насам з праблемай
- Прапануйце канструктыўныя падыходы да вырашэння праблемы
- Усяляйце надзею, што любая сітуацыя можа вырашыцца канструктыўна
- Прыцягніце да аказання падтрымкі дарагіх для дзіцяці асоб
- Звярніцеся па дапамогу да спецыялістаў
Чаго нельга рабіць?
- Не чытайце натацыі
- Не ігнаруйце чалавека, яго жаданне атрымаць увагу
- Не кажаце "Хіба гэта праблема?", "Ты жывеш лепш за іншых", г.д.
- Ня спрачайцеся
- Не прапануйце неапраўданых суцяшэнняў
- Не смейцеся над падлеткам
Што трэба рабіць:
- Паказвайце дзіцяці, што вы яго любіце
- Часцей за абдымаеце і цалуйце
- Падтрымлівайце ў складаных сітуацыях
- Вучыце яго спосабам вырашэння жыццёвых сітуацый
- Усяляйце ў яго ўпэўненасць у сабе
- Дапамажыце дзіцяці праявіць свае перажыванні праз гульні, малюнкі, лепку, захапленні.
Гэтыя словы лашчаць душу дзіцяці ...
- Ты самы любімы!
- Ты вельмі шмат можаш!
- Дзякуй!
- Што б мы без цябе рабілі!
- Ідзі да мяне!
- Сядай з намі!
- Раскажы мне, што з табой?
- Я дапамагу табе ...
- Я радуюся тваім поспехам!
- Што б ні здарылася, твой дом - твая крэпасць!
- Як добра, што ты ў нас ёсць!
Пры падборы матэрыялу выкарыстаны даследаванні прафесара А.Г.Амбрумовой.
Падрыхтавала Вольга Парада