Кажучы пра пагрозы для сучаснай сям'і, варта пачаць з адмовы ад дзетанараджэння, якая набыла ў апошнія гады сапраўды вялікі размах. Гаворка ідзе аб глабальнай змене мадэлі сям'і, якая стала магчымай са з'яўленнем у XX стагоддзі паняцця “планавання сям'і”. Упершыню за ўвесь час існавання чалавецтва сужанцы атрымалі права прымаць рашэнне аб колькасці дзяцей у сям'і. Мала таго, практычна ва ўсім свеце гэта права паступова ператварылася ў абавязак кожнага адказнага з бацькоў, стала паказчыкам адукаванасці і сацыяльнага статусу. Чалавек атрымаў магчымасць па-свойму распараджацца сваёй плоднасцю - каштоўным Божым дарам.
Але замест таго, каб удзельнічаць у планах Творцы, выяўленых у простых словах «пладзіцеся і размнажайцеся», сучасныя сужанцы заняліся самастойным планаваннем, скарачаючы колькасць дзяцей у сям'і. Нічога не змянілася з біблейскіх часоў – шыпенне змяі ў райскім садзе «будзеце як багі» па- ранейшаму з'яўляецца салодкай музыкай для ча лавечага вуха.
Сёння сужанцаў, згодных нараджаць столькі дзяцей, колькі Бог дасць, засталіся адзінкі. Як правіла, гэта людзі глыбока рэлігійныя, якіх вельмі часта не разумеюць нават з іх бліжэйшага асяроддзя. З гэтага правіла ёсць выключэнне – сацыяльна небяспечныя сем'і, дзе бацькі не займаюцца дзецьмі, а толькі нараджаюць аднаго за адным, часцяком пры гэтым злоўжываючы алкаголем. Вядома ж, апошнія – пастаянны галаўны боль органаў апекі, безадказнасць гэтых бацькоў – упадабаная тэма для журналістаў. Нас бамбуюць інфармацыяй пра тое, што дзяцей нельга пакідаць адных ні на хвіліну, распавядаюць, што ў ЗША і Еўропе дзецям да 12 гадоў нельга хадзіць па горадзе без суправаджэння дарослых і гэтак далей. Таму большасць людзей, якія ўважліва ставяцца да планавання сваёй сям'і хочуць нарадзіць хоць бы аднаго, максімум дваіх, і то, з розніцай у 10–12 гадоў, каб мець магчымасць акружыць іх паўнавартаснай увагай.
Статыстыка пацвярджае такую тэндэнцыю – у Беларусі, Расіі і іншых краінах былога СССР і амаль ўсюды ў Еўропе дзве трэціх сем'яў – аднадзетныя. Адна трэць – сем'і з двума дзецьмі, а сем'яў з трыма і больш дзецьмі ўсяго толькі 5–6 адсоткаў. Таму ў нас на ўсялякі выпадак пры нараджэнні трэцяга і наступных дзяцей сям'ю правяраюць на адэкватнасць – а раптам і вы сацыяльна небяспечныя маргіналы, раз так стыхійна размнажаецеся?
На жаль, амаль нідзе цяпер не гаворыцца пра тое, што ў шматдзетнай сям'і дзеці растуць больш таварыскімі, адказнымі і прыстасаванымі да жыцця. Чаму? Усё проста, шматдзетныя сем'і – для нас сёння з'яўляецца таямніцай. Не трэба хадзіць далёка, хопіць паглядзець вакол нас. Колькі мы ведаем шматдзетных сем'яў? Менавіта шматдзетных, гэта значыць з пяццю – шасцю дзецьмі? Добра, калі зможам пералічыць такія сем'і на пальцах адной рукі. Мы толкам і ўявіць сабе не можам, як такая сям'я можа функцыянаваць, бо ў нашым грамадстве ўсё падстроена пад маленькую сям'ю. А бо яшчэ сто гадоў таму вялікія сем'і былі нормай, многія нашы бабулі і дзядулі выйшлі менавіта з такіх сем'яў, прычым з выгод там былі рэчка, печка ды свечка. Сёння ж у нашых дамах халадзільнікі дастаюць да столі, у кожным пакоі па кампутары або тэлевізары, у дварах не хапае месцаў для паркоўкі аўтамабіляў, але дзяцей у нашых дамах не відаць. А калі і ёсць адзін ці двое – іх усё роўна не відаць, яны ў інтэрнэце. У нас няма на іх часу, бо мы зарабляем грошы, каб пракарміць гэтых «спінагрызаў».
З адмовай ад дзетанараджэння цесна звязаны і глабальны дэмаграфічны крызіс, які можна лёгка апісаць у трох словах – свет старэе і вымірае. Выключэнне складаюць літаральна некалькі краін «трэцяга свету». Па прагнозах дэмографаў, да сярэдзіны XXI стагоддзя паўсюль у свеце будзе каэфіцыент нараджальнасці менш за 2.1, гэта значыць ні ў адной краіне не будзе элементарнага замяшчэння пакаленняў. На самай справе, бо для таго, каб краіна не вымірала, муж і жонка павінны нарадзіць як мінімум дваіх дзяцей – за кожнага з бацькоў – і яшчэ трэцяга за бяздзетных або тых, якія не стварылі сваю сям'ю. Але такой нараджальнасці ў большасці развітых краін няма ўжо больш за 40 гадоў, а эфектыўнасць эканомікі ў іх падтрымліваецца за кошт мігрантаў.
Гэтая змрочная карціна вымірання нашай цывілізацыі адцяняецца велізарным рыўком тэхналагічнага прагрэсу, які, здавалася б, павінен служыць нашаму дабру і палягчаць і спрашчаць нам жыццё. Але тут мы маем месца з дзіўным парадоксам: чым лягчэй і камфортней людзям жыць на зямлі, тым менш дзяцей яны хочуць нарадзіць. У самых багатых краінах менш за ўсё дзяцей і наадварот, чым бяднейшае і прымітыўнае грамадства, чым менш людзі адукаваныя – тым больш дзяцей у іх сем'ях.
Чаму так адбываецца?
«Нарадзіць дзіця – значыць выказаць сваю абсалютная згоду з чалавекам. Калі ў мяне з'явілася дзіця, то тым самым я як бы сказаў: я нарадзіўся, спазнаў жыццё і пераканаўся, што яно настолькі добрае, што заслугоўвае паўтарэння». Гэтыя вядомыя словы чэшскага пісьменніка Мілана Кундэры вельмі дакладна выказваюць сутнасць і сэнс дзетанараджэння. Толькі той, хто бачыць сэнс у сваім жыцці, хто радуецца таму, што жыве – хоча, каб гэтае жыццё не спынілася на ім, хоча падзяліцца ім з іншымі. Такі чалавек не баіцца выйсці насустрач іншаму чалавеку, ён адкрыты на свет, які яго акружае. Іншымі словамі можна сказаць, што дзетанараджэнне – паказчык шчасця.
І наадварот, калі мы бачым у навакольным свеце толькі негатыў, калі мы думаем толькі пра свае праблемы, калі ўсе нам перашкаджаюць – аб якім нараджэнні дзяцей можа ісці гаворка? Калі мы ўвесь час скардзімся, ўвесь час чымсьці незадаволеныя, то навошта нам дзеці? Такая жыццёвая пазіцыя – прамы шлях да адмаўлення сэнсу жыцця, да адмаўлення самога жыцця.
Вынік гэтай пазіцыі добра бачны вакол нас: Беларусь на пятым месцы ў свеце па спажыванні алкаголю, на чацвёртым месцы па самазабойствах, на другім месцы па разводах. Аборты за больш чым 90-гадовую практыку сталі элементам нацыянальнай культуры. Занадта шмат хто кажа пра тое, што ім страшна пускаць дзяцей у гэты жорсткі свет у такі цяжкі час. Мы заўсёды гатовыя знайсці мноства прычын для таго, каб больш не нараджаць дзяцей, а аргументы на тое, каб нарадзіць хоць бы яшчэ аднаго, для нас непераканаўчыя, мы на іх рэагуем з ухмылкай – маўляў, няхай іншыя нараджаюць.
Але давайце паглядзім праўдзе ў вочы – мы проста глыбока няшчасныя, а наша адмова ад дзетанараджэння – гэта паказчык глыбіні нашай бяды. Прычым імя наша няшчасця – эгаізм, няўменне жыць побач з іншымі людзьмі.
Цяперашняе маладое пакаленне – гэта ўжо другі віток невялікіх сем'яў. Той, хто сам вырас у маленькай сям'і – наўрад ці захоча стаць шматдзетным татам ці мамай, ён не прывык клапаціцца аб кім-небудзь, таму што свет заўсёды круціўся вакол яго. У Кітаі, дзе на працягу больш за 30 гадоў праводзілася палітыка «адна сям'я – адно дзіця» паўстаў цэлы феномен, які называецца «маленькія імператары». Сем'і з адзіным дзіцём ўкладвалі ў яго ўсе свае сілы і фінансавыя магчымасці. У выніку вырасла цэлае пакаленне эгацэнтрычных «імператараў», якія не ўмеюць камунікаваць з іншымі людзьмі, не ўмеюць саступаць, адмаўляць сабе ў чымсьці.
Вакол нас велізарная колькасць нашых, беларускіх «маленькіх імператараў», якіх бацькі спакавалі ва ўсе магчымыя матэрыяльныя даброты, пачынаючы з кватэры і аўтамабіля, заканчваючы выбарам прафесіі і сужанца. Аднадзетныя маці імкнуцца кантраляваць кожны рух сваіх дзяцей, выліўшы на адзінае дзіця ўсю сваю матчыну любоў, разлічаную на дзесяцёх дзяцей. Гэтыя бедныя маці ніяк не могуць зразумець, чаму іх дзіця не аказвае ім такую самую любоў. А ўсё тлумачыцца проста, іх дзіця прызвычаілася атрымліваць любоў, але не умее яе дарыць, бо навучыцца ахвярнай любові можна толькі ў кантакце з аднагодкамі – братамі і сёстрамі.
Таму сумны фінал адмовы ад дзетараджэння – глабальная адзінота. Вось, ён сучасны свет, які адмовіўся ад Божай запаведзі «пладзіцеся і множцеся» – людзі апынуліся не патрэбныя адзін аднаму, замяніўшы жывыя зносіны тэлевізарам і інтэрнэтам. Як любіць бліжняга, калі я не ўмею любіць нікога, акрамя сябе? Як мне палюбіць Бога, калі я не ўмею любіць бліжняга?
Уладзіслаў Валаховіч